Roman

Roy Jacobsen og Anneliese Pitz:

Mannen som elsket Sibir

Cappelen Damm

«En ungdomsvenn spurte meg en gang hva som er sa° fascinerende med sommerfugler, de er da bare noen flagrende papirbiter, litt livløs konfetti?» Det er nettopp det dei ikkje var for tyske Fritz Dörries. Som fødd inn i ein kjend entomologfamilie, altså familie av insektforskarar, var han tidleg kjent med dei vakre og artsrike sommarfuglane og blei alt som fireåring djupt fascinert av ein sommarfugl (Parnassius nomion) som heldt til i Sibir. Då seier det seg sjølv at han som vaksen skulle tilbringe over 20 år i det enorme og ugjestmilde området.

Variert dyreliv

Det er ei eventyrleg forteljing om ei eventyrleg ferd. Bakgrunnen er at Randi Carelius Krogsveen kom til forfattar Roy Jacobsen med eit manus, handskrive av oldefaren Fritz Dörries. Her skildrar Dörries tida si som jeger, forskar og sommarfuglsamlar i Aust-Sibir i åra 1877–1899. Roy Jacobsen og kona Anneliese Pitz har omarbeidd stoffet til ein roman.

Fritz, og for det meste av tida også broren Henry, vigde livet sitt til å lage samlingar av dyr og insekt i Aust-Sibir, skrive rapportar og sende heim til europeiske museum. For å finansiere arbeidet skaut dei tiger, ulv og bjørn og selde skinnet og kraniet, eller dei selde dyr som sirkusdyr. Dei jakta òg på fasan, hjort og andre dyr som kunne etast. Dei støyter på villsvin og leopard. Dei studerer fuglar. Somme dyr skyt dei på grunn av forsking, andre flyttar inn i huset. Dei held hundar som er halvt ulvar. I ein kort periode sluttar ein tredje bror, Edmund, seg til dei. Med jamne mellomrom reiser dei heim med samlingane og rapportane, men dreg etter ei kort stund ut igjen.

Mens ein i dag kan gå av hektene over eit tog som er tjue minutt forseinka, kunne Dörries med brør og hjelpemannskap risikere å vente veker og månader på transport vidare frå Odessa, Vladivostok eller ei japansk hamn. Dei reiste til sjøs, til havs, til hest, til fots, og nokre gonger nokre hundre mil nedover ei elv. I dei iskalde vintrane kunne dei gå over isen. Dei fekk ta tida til hjelp. Men av og til hadde dei flaks: «Og om kvelden den andre dagen nådde vi øya Olkhon, derfra var det bare to hundre og nitti kilometer til jernbanestasjonen i Irkutsk.»

Oppdagartida

Samstundes var det ei tid og ein stad for spesielt interesserte. Og Fritz Dörries var spesielt interessert. Han godtok å måtte skremme bjørn med paraply, å falle ned i ei dyregrav og bruke fem timar på å komme seg opp, å møte rømte fangar med vondt i sinne, skyte mordarar og gravlegge lika i skogen, ta seg gjennom eit Japan i krig og segle inn i Konstantinopel med tyrkiske kanonkular susande over hovudet – så lenge han fekk drive med sitt. Han og broren var òg interesserte i språket og skikkane der dei kom, og dei blei alltid kjende med dei innfødde, som var «våre beste informanter, hva anga°r ba°de flora og fauna, geologi og meteorologi».

Jacobsen og Pitz gir med denne nøkternt medrivande romanen eit bilde av ei tid der det framleis fanst noko igjen å oppdage, ei framovervend tid, der nokon måtte ta på seg å gjere grovarbeidet med fare for liv og helse.

Dörries’ eigne teikningar av sommarfuglar, dyr, landskap og folk akkompagnerer teksten og minner oss om kor nært romanen ligg på hendingar som har funne stad. Det er ingen røvarroman. Det er sjølve livet til Fritz Dörries som liknar ein røvarhistorie.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.