Sakprosa

Jane Ridley:

Bertie: A Life of Edward VII

Chatto & Windus, London 2012

I jula har vi tid til å lese lange og gamle bøker. Eg fekk tid til å lesa ein biografi på nesten 700 sider.

I dei ulike skapa mine heng det ei mengd dressar og dressjakker. Eg har ikkje nytta nokon av dei sidan februar i fjor. Eg har ikkje vore på kontoret sidan nedstenginga. Eg saknar å nytta dei. Dressane er produserte i Nord-Italia. Eg har dessutan ein del dyre sko. Dei er laga i USA. Både nokre av dressane mine og nokre av skorne mine er over 20 år gamle. Både skorne og dressane er tidlause. Ikkje ein kjeft kjem til å reagera om eg møter opp ein stad med ein av desse dressane og skorne. Eg kan gå inn i kvart parlament i verda, og folk vil seia at eg er kledd som eg bør vera kledd.

At vi menn har det så lett i klesvegen, kan vi takka Albert Edward, Bertie, som han vart kalla, for. Ja, når prinsen av Wales vert nemnd, tenkjer vi i hovudsak på hedonisme og ei uendeleg rekkje med elskarinner, men han var òg mannen som skapte den moderne dressen og finskor og gjorde dei globale. Før Bertie var menn i same grad som kvinner underlagde varierande motar.

Jane Ridley passar Bertie, som han alltid vart kalla, like godt som ein skreddarsydd dress. Ho er dotter av Nicholas Ridley, ein beinhard minister under Margaret Thatcher, ja, det var han som knekte kolarbeidarane og seinare innførte «the poll tax», og er utdanna ved gode privatskular og Oxford. Ho har så mykje adelsblod i årene at det halve kunne vera nok. Men fyrst og fremst er ho distansert og skriv utruleg godt. Ridley har skrive ein fantastisk biografi om Edvard den sjuande.

Dårleg oppvekst

Bertie hadde ikkje ein god oppvekst, han var heller ikkje særmerkt intelligent. Dessutan vart han aldri heilt kvitt den tyske aksenten. I oppveksten snakka sjølvsagt både hoffet og familien tysk, sidan kongehuset var tysk. Men han snappa òg opp fransk, som òg vart nytta. Engelsken kom seinare. Nei, han var ikkje dårleg i engelsk. Men aksenten vart han altså ikkje kvitt.

Dronning Victoria verkeleg elska Albert, ektemannen, og dei hadde eit rikt seksualliv som resulterte i ei rekkje born. Problemet var at ho ikkje likte borna, som rett nok slapp alle innavlsproblema som elles reid dei europeiske kongehusa som ei mare. Albert, far til Bertie, var truleg eit resultat av ein tysk jøde som sneik seg til noko han ikkje burde ha snike seg til. Særleg dårleg likte Victoria Bertie, som ho konstant kjefta på, når ho ikkje neglisjerte han. Faren var ikkje mykje betre. Han forstod seg ikkje på gutar.

Representativ konge

Men som vi veit, døydde Albert tidleg, og Victoria gjekk inn i ei sorg som varte i over 40 år. Livet hennar vart dominert av ein alkoholisert skotsk hestepassar, som då han døydde, vart bytta ut med ein indisk tenar som hadde gonoré. Alt det som de har sett filmar om, er faktisk rett.

Bertie var konge i vel sju år, men han fekk rolla som representativ konge då han var vel 20, då faren døydde, og Victoria i sorg slutta å opptre offentleg. Då var han alt tvangsgift med den danske prinsessa Alexandra, som vart tanta til vår kong Haakon, som igjen vart gift med ei av døtrene til Bertie. Hadde det ikkje vore for den tyske jøden, hadde innavlsproblema vore uendelege, særleg sett i lys av at borna til Victoria med åra vart sitjande på nesten alle tronene i Europa.

Bertie var i og for seg glad i Alexandra, men alt då ho var 27 og hadde produsert ein skokk med ungar, fekk Bertie klar melding av dokterane: Han kunne ikkje lenger ha seksuelt samkvem med Alexandra, som hadde fått for mange born for snøgt. Han løyste problemet ved å taka ei mengd med elskarinner. Ja då, det er rett at mor til Winston Churchill var ei av desse, ho varte faktisk i nokre tiår. Dei fleste vart nokså kortvarige.

Ikkje politikk

Victoria velta alle representative oppgåver over på Bertie, som vart særs god til å representera. Men ho delte aldri noka form for informasjon med sonen. Ho hadde stor makt over dei ulike regjeringane, men nekta sonen å få tilgang til det politiske spelet og den politiske makta. Det var kanskje eit gode.

Av di Bertie aldri fekk tilgang til politikken, oppfatta han si rolle som representativ. Slik utøvde han òg kongegjerninga. Jau, han spelte delvis ei politisk rolle. Det var mykje han som skapte entente cordiale. Han hadde ein utruleg popularitet i Frankrike – fransk presse skreiv rikeleg om det han heldt på med i Paris – og nytta denne populariteten til å skapa ein allianse mot den heilt galne keisar Vilhelm, som han elles var onkel til.

Bertie brydde seg stort sett om damer, skreddarsaum, teater og opera. Han laga dei moderne kongehusa vi kjenner i dag. Kongehus skal handla om pomp og prakt og distanse. Dei skal heller ikkje blanda seg inn i politikk. Stilt og roleg gav han avkall på makta. Han vart dessutan utruleg populær i folket. Han forstod noko mora aldri forstod: Eit kongehus må verta sett, men ikkje utøva makt.

Bertie var ein hedonist. Det vart han òg elska for. At den representative monarken gav etter for alle lyster, tykte folk berre var kjekt. Han levde slik dei fleste skulle ynskja at ein kunne leva dersom ein hadde tilgang til pengar. Bertie var ein likandes kar.

Jon Hustad

Jon Hustad er journalist i Dag og Tid.