Ei vond stund for kunstnarleg ytringsfridom
Boka om Ways of Seeing er ei blanding av viktig dokumentasjon, utdjupande tekstar og til dels ukritisk hylling.
Pia Maria Roll, Sara Baban og Hanan Benammar stod bak framsyninga som hadde premiere på Black Box teater 21. november 2018. No har dei skrive bok om det som hende etterpå.
Foto: Mimsy Møller / Samfoto / NTB
Sakprosa
Pia Maria Roll, Sara Baban, Hanan Benammar (red.):
Jeg skulle si storm. Boka om Ways of Seeing
Forlaget Oktober
Ways of Seeing er framsyninga på Black Box teater i Oslo som svært få har sett, men mange har meint mykje om – ofte sterkare jo mindre dei visste. Aldri i norsk kulturliv har så mykje gale vore sagt av så mange på så sviktande grunnlag. Ways of Seeing er framsyninga som fekk eit «offer» til å ty til terror, som indirekte felte ein statsråd, som truga rettstryggleiken, som fekk ein uvitande statsminister til å seie farlege ting (utan vilje til sjølvkorrigering), som fekk «Kultur-Noreg» til å teie inntil dei kjende «fasiten», og som sette delar av det politiske etablissementet i eit mildt sagt tvilsamt lys.
Ways of Seeing er også ei historie om då rettsstaten heldt på å svikte, der ein kunnskapslaus statsadvokat pressa Oslo-politiet til å gå vidare med saka mot teaterfolka dei to gonger hadde lagt til side – og der eit panisk politi ville ha ransaka heimen til teatersjefen og regissøren om ikkje tingretten hadde stoppa dei. Og der Frp – igjen – fekk synt fram sitt sanne kultursyn og intrigerande nettverk på høgt politisk nivå.
Inga stjernestund for demokratiet, ytringsfridommen og den politiske debatten på høgresida.
Og alt dette for ein sjanger som til vanleg knapt når utanfor institusjonens eigne vegger.
Svekt heilskap
Ei bok om fenomenet Ways of Seeing og alt som skjedde etter premieren, er difor absolutt på sin plass. At bortimot helvta av den 440 sider tjukke publikasjonen er ein – rett nok totalt hovudstadsdominert – dokumentasjon av den uforsonlege mediedebatten, gjer boka til eit viktig historisk dokument. Likeins at heile teksten til teaterstykket er med (sjølv om det blei improvisert ein del frå kveld til kveld).
Dei siste 250 sidene, med ei rad artiklar, utvidar ikkje perspektivet så mykje at det forsvarar all den plassen – sjølv om også imperialisme og kurdarane si sak blir fletta inn.
Utvalet av berre «venlegsinna» bidragsytarar til denne bolken svekkjer òg heilskapen. Det måtte vel vere råd å vende det kritiske blikket mot framsyninga og måten ho blei marknadsført på. Som den håplaust unyanserte utsegna i presseteksten om at framsyninga skulle kartleggje «nettverkene som har interesse av å gjøre Norge til et mer rasistisk samfunn». I staden får professor Asbjørn Grønstad fortelje oss at «det forekommer ikke ett overflødig ord i hele forestillingen», noko som gir meg ei kjensle av at vi ikkje har sett det same stykket.
Dei tre redaktørane, som også er dei sentrale personane bak framsyninga, seier i forordet at dei vil ha «kompleksiteten tilbake på menyen». Då måtte dei ha anstrengt seg meir for å hente inn røyster som også er kritiske til framsyninga. Dei seier ikkje noko om at dei har leitt etter motrøyster.
Ein veg å gå
Kvar for seg er einskildbidraga greie nok. Mange går på opplysande vis djupare inn i teksten, framsyninga og den historiske og kulturelle konteksten for Ways of Seeing. Likeins knyter nokre av artiklane framsyninga til det opphavlege Ways of Seeing, TV-serien og boka John Berger laga på syttitalet og som utfordra den etablerte kunsthistoria. Men somme bidrag verkar noko innforståtte. Dei syner meir til kva folka bak framsyninga har tenkt, enn å representere eit sjølvstendig syn på fenomenet.
Tilbake står ein statsminister, Erna Solberg (H), som grunnlaust sette fram kritiske skuldingar ho knapt kan ha skjøna rekkevidda av. Men stykket skulle ho ikkje sjå, og ei unnskyldning har ho ikkje hatt ryggrad til å gi. Slik bidreg ho til å styrkje sjølvsensuren i norsk kultur- og kunstliv. Det må kjennast godt.
Tilfeldigvis kom Jeg skulle si storm ut samstundes som Ytringsfridomskommisjonen la fram rapporten sin. Han konkluderte med at vilkåra for frie ytringar aldri har vore betre i Noreg enn no. Ways of Seeing-saka tyder på at vi likevel har ein veg å gå. Skal ytringsfridommen vere reell, er det ikkje nok å få høve til å ytre seg; ein må òg vere trygg på at det kan skje utan risiko for reaksjonar korkje folk eller samfunn ønskjer.
Jan H. Landro
Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast skribent i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Sakprosa
Pia Maria Roll, Sara Baban, Hanan Benammar (red.):
Jeg skulle si storm. Boka om Ways of Seeing
Forlaget Oktober
Ways of Seeing er framsyninga på Black Box teater i Oslo som svært få har sett, men mange har meint mykje om – ofte sterkare jo mindre dei visste. Aldri i norsk kulturliv har så mykje gale vore sagt av så mange på så sviktande grunnlag. Ways of Seeing er framsyninga som fekk eit «offer» til å ty til terror, som indirekte felte ein statsråd, som truga rettstryggleiken, som fekk ein uvitande statsminister til å seie farlege ting (utan vilje til sjølvkorrigering), som fekk «Kultur-Noreg» til å teie inntil dei kjende «fasiten», og som sette delar av det politiske etablissementet i eit mildt sagt tvilsamt lys.
Ways of Seeing er også ei historie om då rettsstaten heldt på å svikte, der ein kunnskapslaus statsadvokat pressa Oslo-politiet til å gå vidare med saka mot teaterfolka dei to gonger hadde lagt til side – og der eit panisk politi ville ha ransaka heimen til teatersjefen og regissøren om ikkje tingretten hadde stoppa dei. Og der Frp – igjen – fekk synt fram sitt sanne kultursyn og intrigerande nettverk på høgt politisk nivå.
Inga stjernestund for demokratiet, ytringsfridommen og den politiske debatten på høgresida.
Og alt dette for ein sjanger som til vanleg knapt når utanfor institusjonens eigne vegger.
Svekt heilskap
Ei bok om fenomenet Ways of Seeing og alt som skjedde etter premieren, er difor absolutt på sin plass. At bortimot helvta av den 440 sider tjukke publikasjonen er ein – rett nok totalt hovudstadsdominert – dokumentasjon av den uforsonlege mediedebatten, gjer boka til eit viktig historisk dokument. Likeins at heile teksten til teaterstykket er med (sjølv om det blei improvisert ein del frå kveld til kveld).
Dei siste 250 sidene, med ei rad artiklar, utvidar ikkje perspektivet så mykje at det forsvarar all den plassen – sjølv om også imperialisme og kurdarane si sak blir fletta inn.
Utvalet av berre «venlegsinna» bidragsytarar til denne bolken svekkjer òg heilskapen. Det måtte vel vere råd å vende det kritiske blikket mot framsyninga og måten ho blei marknadsført på. Som den håplaust unyanserte utsegna i presseteksten om at framsyninga skulle kartleggje «nettverkene som har interesse av å gjøre Norge til et mer rasistisk samfunn». I staden får professor Asbjørn Grønstad fortelje oss at «det forekommer ikke ett overflødig ord i hele forestillingen», noko som gir meg ei kjensle av at vi ikkje har sett det same stykket.
Dei tre redaktørane, som også er dei sentrale personane bak framsyninga, seier i forordet at dei vil ha «kompleksiteten tilbake på menyen». Då måtte dei ha anstrengt seg meir for å hente inn røyster som også er kritiske til framsyninga. Dei seier ikkje noko om at dei har leitt etter motrøyster.
Ein veg å gå
Kvar for seg er einskildbidraga greie nok. Mange går på opplysande vis djupare inn i teksten, framsyninga og den historiske og kulturelle konteksten for Ways of Seeing. Likeins knyter nokre av artiklane framsyninga til det opphavlege Ways of Seeing, TV-serien og boka John Berger laga på syttitalet og som utfordra den etablerte kunsthistoria. Men somme bidrag verkar noko innforståtte. Dei syner meir til kva folka bak framsyninga har tenkt, enn å representere eit sjølvstendig syn på fenomenet.
Tilbake står ein statsminister, Erna Solberg (H), som grunnlaust sette fram kritiske skuldingar ho knapt kan ha skjøna rekkevidda av. Men stykket skulle ho ikkje sjå, og ei unnskyldning har ho ikkje hatt ryggrad til å gi. Slik bidreg ho til å styrkje sjølvsensuren i norsk kultur- og kunstliv. Det må kjennast godt.
Tilfeldigvis kom Jeg skulle si storm ut samstundes som Ytringsfridomskommisjonen la fram rapporten sin. Han konkluderte med at vilkåra for frie ytringar aldri har vore betre i Noreg enn no. Ways of Seeing-saka tyder på at vi likevel har ein veg å gå. Skal ytringsfridommen vere reell, er det ikkje nok å få høve til å ytre seg; ein må òg vere trygg på at det kan skje utan risiko for reaksjonar korkje folk eller samfunn ønskjer.
Jan H. Landro
Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast skribent i Dag og Tid.
Dei seier ikkje noko om at dei har leitt etter motrøyster.
Fleire artiklar
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.