Roman

Maria Turtschaninoff:

Arvejord

Omsett av Kristin Valla
Bonnier

Historisk sus

Maria Turtschaninoff har eit imponerande fugleperspektiv på både tid og rom,
tru og tvil.

Maria Turtschaninoff er ein finlandssvensk forfattar kjent for å skrive fantasy for ungdom. For romanen Maresi (2014) blei ho nominert til Nordisk råds pris for barne- og ungdomslitteratur. Årets roman Arvejord er debuten hennar for vaksne, og her er lite fantasy å spore. Eller?

Praktisk og magisk

Vi følger eit gardsbruk i Finland, Nevabacka, frå det blei rydda på 1600-talet, til det gror igjen på 2000-talet. Slekt og drengar, inngifte og naboar, flyktningar frå russiske herjingar i fleire omgangar, finn seg bustad på Nevabacka og tar over for førre generasjon. Her er sparsame naturfolk og heimvende utbyggarar frå Amerika. Her er sjukdom, død, fødslar og ekteskap – konfliktar, gleder, matauk og uår.

Ramma for romanen er orientert rundt det praktiske ved nyrydding, vedlikehald og gardsdrift. Men parallelt går sporet om skogsfolket, som finst i folketrua – og i romanen er det ikkje utelukka at dei også finst i røyndomen. Eller i ei side ved røyndomen. Det skaper eit skjær over forteljinga som gir ho ein annan dimensjon, og styrker framstillinga.

Sterk er skildringa av kapellanen som flyktar frå russarane til ei skogshytte i området. Der tar han imot folk som treng kristne tenester. Etter mange møte med dei lokale snik folketrua seg under huda på han, og han klarer ikkje lenger å utføre dei kristne rituala, dei kjennest ikkje gyldige: «Da de har gått, koker han grøt over bålet på gulvet i stua. Men grøten, som er kokt på kristenfolks gryn, smaker bedervet i munnen. Han får ikke ned en skje. Han, som har mesket seg med fisk og kjøtt som har kommet til ham på feil måte og uten Guds velsignelse, kan ikke spise det Gud har velsignet.»

«Hendingar som vi har lese om før i romanen, blir til segner i seinare ledd.»

Stor forteljing

Hendingar som vi har lese om før i romanen, blir til segner i seinare ledd: Vi får først skildra i detalj korleis ein namngitt person endar sine dagar i myra, hundreår etter heiter det at det var visst nokon som drukna her òg. Slik viser romanen forteljeteknisk korleis historier endrar seg, falmar eller blir dreia på over tid, men at det samstundes kan ligge ein kjerne av sanning i overleveringa.

Å skape eit verk som går over så mange hundre år, gir også lesaren eit historisk sus. Gjennom inngåande skildringar av personane og deira ytre og indre liv teiknar forfattaren opp føresetnadene folk til ulike tider har hatt for å klare seg. Avstanden er stor, på alle vis, mellom introen om Matts på 1600-talet: «En soldat i vestre rikshalvdel var blitt lovet et småbruk østpå av kongemakten, som belønning for lang og tro tjeneste. Han reiste med skip over havet til den unge byen Gamlakarleby, fulgte en elv og kom til en liten grend.» Og Stina på 2000-talet: «Hun går ut av bilen og strekker seg. Støl etter den lange bilturen.»

Turtschaninoff presenterer stoffet sitt gjennom både første- og tredjepersonsforteljingar, i brev og i dagboksform. Slik skiftar òg språket karakter gjennom romanen, etter kven som skriv, og i kva sjanger. Forfattaren utfører denne skiftinga med stort truverd.

Arvejord er blitt ei på alle måtar stor forteljing, der det er regelrett interessant å følge alle personane. Og dei er ikkje få. Omsetjar Kristin Valla gjer for det meste ein samvitsfull jobb, sjølv om ord som «fremling» ikkje kjennest som norsk.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.