Sakprosa

Erling Kagge:

Alt jeg ikke lærte på skolen. Filosofi for eventyrere

Kagge Forlag

Erling Kagge er så kjend at det ikkje er naudsynt å introdusera han: Den første som har gått og klatra til dei tre ytterpunkta på jorda: Nordpolen, Sørpolen og Mount Everest. Og som sidan har hatt stor suksess som kunstsamlar og grunnleggjar og eigar av forlaget som gjev ut denne boka. Ja, og fleire andre bøker han har skrive, som har vorte omsette til 38 språk med strålande meldingar i verdas største aviser.

Definisjonen

At Kagge er, eller har vore, ein eventyrar, er sjølvsagt. Likevel: Kva er ein eventyrar? Eg spør av di årets bok («en betydelig omarbeidet utgave av boka med same tittel som ble utgitt på Kagge Forlag i 2005») har som undertittel «Filosofi for eventyrere». Ein mogeleg definisjon er at det er ein som dreg ut på ein farleg tur, helst som førstemann, og som får erfaringar å skriva om i ei bok. Eg er til dømes ikkje nokon eventyrar: Eg har gått åleine over Hardangervidda. Men det var ikkje farleg, eg var ikkje førstemann og har ikkje skrive bok om det.

Samstundes kan ein undra seg: Kven er denne filosofien skriven for? Er han berre for eventyrarar? Då vert opplaget lite. Ei nettside ramsar opp så få som 44 norske eventyrarar, dei fleste av dei døde. Men det er sjølvsagt fleire mellom dei som brukar dei 38 språka. Mest rimeleg er det likevel å tru at boka er meint for dei som ovundrar eventyrarar, utan sjølv å vera eventyrarar, og som ønskjer å få del i den visdomen eventyrarar hentar ut av eventyra sine. Då kan boka treffa eit stort segment, som det heiter.

Rettleiing

For det er mange som ønskjer å verta rettleidd av ein rettleiar som har overordna autoritet. Mykje av det Jesus sa, var knapt oppsiktsvekkjande i seg sjølv. Men når det var Guds son som sa det...? Det er det Life of Brian parodierer. Og tusenvis betaler fleire tusen for å høyra den canadiske psykologen Jordan Peterson fortelja dei kva dei skal meina. Det er elles vanleg at profetar kjem attende til sivilisasjonen og samfunnet med visdomen sin etter ein eventyrleg tur ute i naturen. Moses kom ned frå Sinaifjellet med dei ti boda. Jonas Gahr Støre klatra opp på Hallingskarvet for å få bodet om at han skulle verta Ap-leiar. Og Kagge? Ein som har vore på dei tre polane, må jo ha lært så mykje, «alt jeg ikke lærte på skolen», som er hovudtittelen, at det han (det er mest mannlege eventyrar) seier, får ei anna tyngd enn når «folk flest» seier det.

Så kva er det for visdomar ein finn i denne boka? Slike som kan synast banale om ein ikkje kjenner til erfaringa bak dei, men som verkar som heilstøypte åndelege monument for dei som gjer det? Boka er samansett av 17 korte kapittel som tek for seg kvar sin visdom. (Peterson gjev berre tolv reglar.) Dei vert rett nok ikkje berre sagt, men òg viste gjennom forteljingar, både lånte frå andre, til dømes zenbuddhistar, og eigne eventyr, episodar under Kagges ekspedisjonar. Ikkje ulikt slik Konfutse formidlar visdomen sin gjennom illustrerande forteljingar.

Natur

Her er nokre av desse visdomane summerte opp som ein slags eventyrvettreglar, men utan dei autoriserande forteljingane:

Aller først fortel Kagge den for alle eventyrarar fundamentale (og urnorske) visdomen at det berre er i naturen eit menneske slepp unna rastløysa og framandgjeringa i sivilisasjonen og byen. Slik Nansen og Ingstad tenkte. Men der ute i naturen må ein fylgja sin eigen draum, ikkje etterlikna Amundsen og naudsynleg gå til Sørpolen. (Jau, Kagge gjorde det, men på anna vis: heilt åleine og utan hundar.) På tur er det viktig å stå opp om morgonen, og undervegs kan ein trena seg opp til å vera optimist, for ikkje å gje opp i vanskelege situasjonar. Då hjelper det ikkje å snakka ned seg sjølv, men samstundes må ein ha eit nyansert syn på kva som er mogeleg, vera akkurat passe motig og dessutan vita at ein ikkje kan leva eit heilt liv utan å ta sjansar. Undervegs er einsemd ein god ting. Men alt må nytast med måte: Ein må ikkje vera glupsk, men eta små bitar av gongen. Går ein på eit nederlag, skal ein bruka det som lærepenge og ikkje verta bitter. Hugs at flaks er noko ein kan skaffa seg gjennom gode førebuingar. Og ein må vera viljug til å endra målsetjing undervegs, samstundes som ein skal halda fast på draumane sine. Til sist gjev Kagge oss to viktige turreglar: Ver venleg når du er på tur. Og forlat leirplassen i same stand som du kom til han, eller betre.

Her skal ein merka seg at i samband med presentasjonen av desse visdomane har Kagge eit prosjekt om å visa at dei òg gjeld for kvardagslivet. Generelt er det eit problem for eventyrarar å venda attende til den grå og vanemessige kvardagen etter ha vore på polar og toppar. Så denne filosofien for eventyrarar kan faktisk likevel tenkjast å vera meint for nettopp eventyrarar. For å hjelpa dei attende. Kagge har jo sjølv klart denne overgangen, ikkje minst takk vera dei tre døtrene sine, som boka er dedisert til.

For dei som korkje er eventyrarar eller ser på slike folk som særleg gode kjelder til visdom, derimot, til dømes akademiske filosofar som aldri har vore utandørs, er dette ikkje rette boka. Snarare vil ho provosera fram mykje ironi og latterleggjering. Men illustrasjonane, både Kagges eigne flotte foto og andre kunstbilete, vil alle måtta like.

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus ved Universitetet i Oslo og fast skribent i Dag og Tid.