Roman

Lars Saabye Christensen:

Byens spor – Maj

Cappelen Damm

I Lars Saabye Christensens Byens spor – Maj, oppfølgaren til fjorårets førstebok i ein varsla trilogi, speler Jesper framleis piano, men ved eit høve blir han plassert i eit handballmål. Han skadar handa og kan i lang tid etterpå berre spele pausesignal frå ulike land med venstrehanda. Då han kjem til legevakta etter hendinga, og har gått frå avdeling til avdeling, heiter det: «Der er det ogsa° ventetid. Ingenting i verden er øyeblikkelig lenger. Rasmussen klager: Det var bedre under krigen. Da var det ingenting a° fa°, men man fikk det i det minste øyeblikkelig.»

No er vi på midten av femtitalet, og personane har det betre økonomisk, men andre ting kan ha blitt mindre verdsette.

Munter og melankolsk

Vi møter igjen hovudpersonane frå den første boka, og dei har alle sitt å stri med. Mor til Jesper, Maj, som er enke, slit med å finne ut av korleis ho skal leve og vere: «Hun har fa°tt en brist i sinnet, en ra°te i hjertet, som sprer seg.» Jesper er blitt femten år, ein tanke rappkjefta, og går og grublar på korleis alt heng saman og korleis framtida skal bli. Kameraten Jostein, som pådrog seg hovudskadar etter å ha blitt påkøyrd av ein buss i førre bok, blir stadig rarare. Fru Vik har gifta seg og flytta, men kva er det med mannen hennar, er alt som det skal vere? No blir ho forresten stadig omtalt som «Fru Margrethe Hall, tidligere Vik», som om det var eit eigennamn. Det er eit muntert-melankolsk portrett av eit fordoms Fagerborg på Oslo vest, skriven med stor omsorg for personane forfattaren har plassert der.

Fagerborg Avdeling av Oslo Krets av Norges Røde Kors spelte ei viktig rolle i førre bok, dei hjelper også i oppfølgaren trengande personar. Men det er interessant å sjå kor hårfin linja er mellom nestekjærleik og moralsk fordømming. Kor audmjuk og skamfull over korleis ein «har stilt seg» må ein vere før ein kan få hjelp? Handlingsrommet for kvinner på femtitalet var elles på storleik med eit kott, viser Saabye Christensen gjennom Majs evige kvalar. Same kva ho gjer, blir det liksom ikkje rett for omverda.

Illusjonsbrot

Lars Saabye Christensen har mange litterære styrkar, blant dei fremste er å skape innleving hos lesaren. Vi kjem på innsida av menneska og byen og blir sterkt bevega og engasjerte. Men nesten fire hundre sider ut i romanen gjer han eit uventa grep. Jesper går den eine vegen og Jostein den andre. Her bryt forfattaren med tredjepersonsforteljinga og lanserer eit eg. Det er forfattaren sjølv som talar. Han seier at han skulle gjerne følgt etter dei begge, for å sjå kva som skjedde, men han kan berre gå i éi retning om gongen. Kva meiner lesaren, kor skal vi legge i veg?

Det er som på eit dokketeater der dokkeføraren plutseleg blir synleg. Men så er det jo slik at synleg er dokkeføraren ofte, det er publikum som vel å sjå vekk. Likeins med romanen: Vi veit at alt er iscenesett, men vel å «tru» på det som står. Det er kanskje eit vågalt brot Christensen gjer her, men eg finn det vitalt og frigjerande. Det skaper eit større spenn i romanuniverset. Ein kan innvende: Skal ein ikkje ta omsyn til lesarens trong til ikkje å bli avbroten i illusjonen? Då kan ein svare med Lars Saabye Christensen sjølv: «Hensyn er noen ganger det verste man kan ta.»

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og
fast bokmeldar i Dag og Tid.