DIKT

Kristian Bergquist:

Over alt på jord

Flamme Forlag

Det kan vere vanskeleg å skrive litterært gyldig om terroråtaket som råka Noreg og kosta 77 menneske livet 22. juli 2011. Grunnen handlar om korleis forstå det uforståelege og korleis seie noko om det som ikkje kan seiast.

Likevel er de heldigvis skrive ei rekkje markante 22. juli-dikt av norske poetar. Til dømes Cecilie Løveids dikt «Straff», som utpenslar terroristens straff, eller Marte Hukes «22. juli 2011» som deskriptivt skildrar åtaket frå synsstaden til ein medborgar i Noreg, med ei aukande nomen kjensle idet kvardagen vert skipla.

Brutalitet og omsorg

Ti år etter terroråtaket har Kristian Bergquist vigd ei heil diktbok til det som skjedde. Dikta festar seg ved terrorhendinga og konsekvensane for offera, familiane og til dei overlevande, med enkelte blikk frå rettssaka. Dikta er skrive utifrå korleis diktar-eget opplever, reflekterer og føler i høve til handlingane og til dei råka.

Sett i forhold til Løveid og Huke, som lèt kjenslene trykke med stor kraft mellom linene, er Bergquist eksplisitt innfølande og medlidande, han strekkjer ut armane i varm omfamning: «Jeg har/ ikke ord/ sier du / men/ du/ kan få/ av meg/ sier jeg».

Løveid og Huke skriv om hendinga i fortid, sjølv om Løveids dikt nyttar ei æveleg framtidsform med tanke på straffefullbyrdinga. Bergquist forvaltar derimot 22. juli i presens, i notid. Han er altså meir direkte, både når det kjem til brutaliteten og omsorga. Dikta gjer hendingane for alltid nærverande.

Kvardagsleg

Bergquist skriv med den kvardagslege, snakkande prosatonen og med diktar-eget lesaren er blitt så godt kjent med gjennom tidlegare diktbøker. Poetens språkmaske gir ei kjensle av å kome i kontakt med noko ekte, og er det noko denne diktaren verkeleg kan, så er det å lyfte eit dikt forma i eit tilforlateleg kvardagsspråk, til ny, overtydande og overraskande innsikt ved hjelp av ein språkleg vri. Slik er det også her.

At noko kling godt, garanterer ikkje for at det er rett. Sjølvsagt finst det ordval som i denne betente konteksten fortonar seg underleg, til dømes når poeten kallar 22. juli «et norsk big bang». I det såkalla Big Bang vart universet skapt så å seie or inkje, eksplosjonen markerer ei byrjing og ikkje ein slutt, hovudvekta ligg på det skapande. 22. juli var destruksjon og drapshandlingar utførte med ein ideologisk motivasjon om å utrydde og drepe menneske.

Kvifor verkar nett diktet eigna til å handtere slike traume? Eg trur poeten er inne på noko når han skriv at «diktet har ingen teori/ vet ikke hva det skal si». For diktet er eit vitnesbyrd om det grufulle der teiinga talar. Ein har berre orda, men ingenting å seie, fordi verda har vorte teken frå ein. Eit vitnesbyrd snakkar ikkje om tinga i verda, men snarare om menneska som terroristen freista tingleggjere. Diktet evnar å vite om dette, om dei døde, fordi diktet representerer eit språk som òg kan teie og snakke utan verd, gjennom klangar og rytmar.

Sindre Ekrheim

Sindre Ekrheim er lyrikar og fast bokmeldar i Dag og Tid.