Sakprosa

Michael Lewis:

The Fifth Risk

W.W. Norton & Company,
New York, 2018

The Fifth Risk er ei av dei fælaste bøkene eg har lese. Ja, sjølvsagt finst det verre skildringar av både krig, folkemord og svolt, men det som vert skildra i denne boka, går føre seg her og no. Det er eit systematisk åtak på kunnskap og offentleg infrastruktur som så godt som ingen såg føre seg berre for eit par år attende.

Boka handlar mellom anna om dei smått utrulege databasane som den amerikanske regjeringa har bygd opp i regi av nokre av verdas mest kunnskapsrike personar. Ei heil horv av menneske har samla kunnskap og informasjon, ofte utan å vita kvifor, ofte utan eit klart mål, men samla har dei gjort. I alle år har friviljuge henta inn vêrobservasjonar, satellittar og fly har teke infraraude bilete, bønder har sendt inn jordprøver, og informasjonen har vorte lagra. Til kva bruk? Til vêrmeldingar, sjølvsagt.

Men infraraude bilete og jordprøver frå 26 millionar jordlappar og marker, kva trong skulle USA ha til det? Vel, ein ung kar frå Silicon Valley starta eit firma som bad regjeringa om denne informasjonen, som firmaet fekk gratis og kopla saman. No går amerikansk landbruk gjennom ein ny produktivitetsrevolusjon, og bøndene kan også, takka vera samankoplinga, forsikra seg for ein billig penge mot vêret.

Sel vêrmeldingar dyrt

Barry Lee Myers er eller var leiar av AccuWeather, eit privat vêrmeldingsselskap som sel vêrmeldingar dyrt til slikt som alpinanlegg. I alle år har han prøvt å hindra det skattefinansierte National Weather Service å koma med eigne vêrmeldingar og konkurrera med AccuWeather. Den amerikanske vêrmeldinga ligg under National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA), som samlar inn store mengder informasjon om amerikansk vêr; vi snakkar om 20 terabytes per dag. NOAA er truleg USAs viktigaste antiterrororganisasjon, om vi seier at ekstremvêr kan vera terror. Kvart år bergar dei mange amerikanarar frå flaum og orkan.

AccuWeather får all sin informasjon om vêrdata frå NOAA. Myers vil at NOAA og den amerikanske vêrmeldinga ikkje skal dela ut denne informasjon gratis til ålmenta. President Donald Trump har utnemnt Myers til leiar for NOAA, og Det republikanske partiet i Senatet har godkjent han. Han byrjar truleg i slutten av denne månaden, to år etter at han skulle ha byrja.

Nei til overgang

Kvifor tok det så lang tid? Michael Lewis, som er journalist i Vanity Fair og har skrive ei rekkje bestseljande bøker, byrjar med eit møte mellom Trump og den tidlegare guvernøren i New Jersey, Chris Christie. Over 700 stillingar i den amerikanske statsadministrasjonen er politisk utnemnde og skal godkjennast av Senatet, og det skapar vanskar når ein president skal setjast inn. I den siste perioden til Barack Obama vedtok Kongressen at for å gjera denne overgangen lettare, skulle alle kandidatar lenge før presidentvalet få gratis kontor i Washington, der dei kunne planleggja overgangen. Trump ville ikkje ha ein slik overgangsadministrasjon: «Du og eg, Chris, kan fiksa dette på eit par timar.» Men han gjekk til slutt med på det.

Så les Trump i avisene at Christie har samla inn fem millionar dollar til arbeidet med å gå gjennom alle moglege kandidatar. Han skrik til Christie: «Eg vil ha att my fucking money! Du har stole pengane mine!» Steve Bannon som òg er til stades, overtyder likevel Trump til å lata Christie planleggja ei ny administrasjonsleiing. Han fortel Trump at om han ikkje gjer dette, vil veljarane forstå at Trump eigentleg ikkje vil vera president likevel. Christie gjennomfører arbeidet, men heile tida under overoppsyn av Jared Kushner, svigerson til Trump.

Honningfelle

Christie har òg vore statsadvokat, han fekk i si tid fengsla faren til Jared. Faren hadde mellom anna lurt svogeren inn i ei honningfelle etter ein krangel. Faren betale ei prostituert for å sjekka opp ektemannen til systera, og dei vart filma under akta. Deretter fortalde faren om samleiet til tanta til Jared. Den dagen Trump vart innsett som president, kalla Bannon inn Christie til eit møte. Der vart Christie sparka, og heile overgangsprosessen stogga opp. Bannon ville fyrst ikkje fortelja Christie kvifor han vart sparka. Då truga Christie med å gå rett til pressa. Bannon sa berre: «Kushner.»

To år etter at Trump vart vald, var berre halvparten av dei over 700 stillingane som han har ansvar for, dekte. 152 av stillingane hadde ikkje eingong ein kandidat. Store delar av det amerikanske statsapparatet er lamma av di det ikkje vert teke avgjerder. Obama var lite nøgd med korleis han handterte overgangen frå George Bush, og førebudde ein saumlaus overgang. Førelesingar vart laga, manualar og bøker skrivne. Den dagen Trumps medarbeidarar skulle taka over departementa, møtte ingen opp.

Veke etter veke heldt det fram å vera slik. Mange av dei fremste byråkratane, til dømes slike som hadde ansvar for atomtryggleiken, tok signalet. Dei berre gjekk og fekk seg langt betre betalte stillingar i det private næringslivet. Boka handlar om alle heltane i det amerikanske byråkratiet, og om korleis Trumps folk, når dei fyrst kom, systematisk har gått til åtak på kunnskap som trugar Trump og forretningsvenane hans. Du trur det ikkje før du les det.

Jon Hustad

Jon Hustad er journalist i Dag og Tid.