Så har det skjedd: Midt i valkampen har krisa ramma Sverige. «Sverige skakas av en O’boy-kris», skriv nettavisa Mitt i Stockholm, og dei er ikkje aleine. Sjølv i Noreg vert det skrive om O’boy-mangelen og korleis han kjem hit. Til oss.

Medan eg skriv dette ligg det 15 annonsar for O’boy ute på Finn.no. Den dyraste kostar nærare 5000 kroner. Det er nok mest truleg ein spøk.

For det er lov å le. Det er truleg det luraste ein kan gjere. Mangelen kjem ikkje av råvaremangel eller streik ved fabrikken på grunn av umenneskelege arbeidsforhold eller noko anna verdt å hisse seg opp over. Produsenten Mondelez i Sverige har rett og slett skulla installere ei ny produksjonslinje, men monteringa har tatt litt lengre tid enn venta. Når du les dette, er maskinene mest truleg oppe og går att, og nye O’boy-boksar er på veg til butikkhyllene før du veit ordet av det.

Reell skilnad

For mange kan det sjå ut som om mangelen på O’boy i butikkhyllene er eit reelt problem. Ifylgje produsenten sjølv vert det drukke to millionar glas O’boy kvar dag. Og har du fyrst tatt valet mellom O’boy og Nesquick, går du liksom ikkje attende på det.

Det er nemleg skilnad på O’boy og Nesquick: Nesquick inneheld meir kakao (20 mot 8 prosent) og er lettare å røre ut i kald mjølk enn O’boy. Men O’boy har mildare smak. Nesquick er dessutan produsert av den globale matgiganten Nestlé og er lik over heile verda, medan O’boy jo er ein lokal – eller i det minste nordisk – variant. Og slikt lokalt mangfald bør vi jo støtte?

Eller ...? Bak O’Boy stod ein gong Freia, men det er lenge sidan dei stod på eigne bein. I dag er dei ein del av verdskonsernet Mondelez som kjempar med nettopp Nestlé om å vere den største søtsakprodusenten i verda.

Så mykje for den heimetrivelege O’boy-boksen, altså. Men kva skal vi då finne på? Kan vi klare oss utan kjempene? Kva er det som gjer ferdigblanda sjokoladepulver så mykje meir lettvint enn kakaopulveret og sukkeret vi har i kjøkkenskåpet?

To ting: For det fyrste inneheld sjokoladepulveret meir sukker enn dei fleste av oss ville kjenne oss komfortable med å ause oppi glaset heime på kjøkkenbenken. O’boy inneheld 79,5 prosent sukker, Nesquick 78 prosent. Det svarar til fire til fem matskeier sukker for kvar matskei kakao.

For det andre inneheld ikkje pulveret berre kakao og sukker. Då ville det vore vanskelegare å løyse opp i kald mjølk.

Attende i 2013 heldt det på å gå gale for Nesquick i Noreg. Då dei endra på den europeiske Nesquick-oppskrifta, gløymde dei at vi i Noreg drikk sjokolademjølka kald. (I dei fleste andre land er det vanleg å drikke henne varm.) Det nye pulveret lét seg ikkje like lett løyse opp som det gamle. Problemet var fyrst og fremst sukkeret. Sukker – stivelse – løyser seg lettare i varm enn i kald væske. Kakaopulver, derimot, løyser seg ikkje i det heile.

Feitt hatar vatn

Årsaka er feittet. Kakaopulver har ein femtepart feitt, og feittet vil ikkje løyse seg med vatn, som er hovudbestanddelen i mjølk. Uansett kor fint pulver du mel kakaoen til, vil feittpartiklane legge seg ytst på pulverkornet, støyte vatnet vekk og i staden klynge seg til kvarandre. Då endar vi opp med kulene som flyt knusktørre kring i den våte mjølka.

Industrien finn svaret i emulgatoren soyalecitin. Ein emulgator er eit molekyl med ei vasselskande (hydrofil) og ein vasshatande (hydrofob) side. Den hydrofile sida bind til seg vatnet, den hydrofobe heng seg på kakaofeittet – og vips har vi sjokolademjølk.

Kakaoen er – per definisjon – framleis ikkje løyst opp i mjølka, men spreidd så godt utover at vi heller i oss sjokolademjølka utan å merke at det framleis er mjølk pluss pulver vi drikk.

Heimeløysinga er å finne i teknikken du nyttar når du lagar kakao. Start med berre litt mjølk og pisk som ville heitaste. Eventuelt bruk ein blender eller liknande. I ei tjukk løysing har feittstoffa så få stadar å gå og farten og krafta i piskinga vert så stor at kulene etter kvart ikkje har anna val enn å gje slepp på kvarandre. Då kan du spe sakte med meir mjølk.

Eventuelt kan du nytte høvet til å tenke heilt annleis. Når drakk du sist rein, iskald mjølk utan smakstilsetjing? Då du var barn? Kanskje smakar det betre no – ja, kanskje minst like godt som sjokoladevarianten?

Siri Helle