Lat oss sjå litt stort på det: Vi nordmenn er i den vanvitig heldige situasjonen at vi kan velje akkurat kva vil ete kvar einaste dag. Det har dei fleste nemleg pengar til, og utvalet er godt nok i butikkane som praktisk nok ligg rett rundt hjørnet.

Kva brukar vi denne fridomen til? Korleis står det eigentleg til med norsk kosthald?

Det veit vi sjølvsagt ganske mykje om. Matforsyningsstatistikk, forbrukarundersøkingar og nasjonale kosthaldsundersøkingar ligg til grunn når Helsedirektoratet kvart år lagar rapporten «Utviklingen av norsk kosthold». Skuleungdom svarer på helseundersøkingar, eldre vert intervjua og foreldre med spedbarn deltek i forskingsprogram for at vi skal få oversikt over kor sunt vi eigentleg et.

Og svaret? Både òg: «På tross av flere positive utviklingstrekk i matvareforbruket de siste årene har kostholdet i Noreg fortsatt klare ernæringsessige svakheter som øker risikoen for utvikling av ikke-smittsomme sykdommer, som kreft, hjerte- og karsykdommer og type 2-diabetes», var oppsummeringa i 2017-utgåva av rapporten.

Ingen overraskingar her, eigentleg. Vi et ganske mykje meir grønsaker og bitte litt meir frukt, men framleis ikkje nok. Sjølv om sukkerinntaket går ned, er det framleis for høgt. Vi et altfor mykje salt. For mykje kjøt, særleg gjeld det menn, og altfor lite fisk.

Eit felles ansvar

Kven har ansvaret for å rette opp feila? Kvar og ein av oss, sjølvsagt, eg og du og mamma og pappa og bestemor og fotballtrenaren og tannlegen. Styresmakter kan styre skattar og avgifter og slikt. Daglegvarekjeder kan velje kva dei vil ha på tilbod og selje rett ved kassen og sånt.

Produsentane har openbart òg eit ansvar – til dømes for å ikkje sette til meir salt og sukker i produkta enn naudsynt. Men kva med annan informasjon dei gjev, og kva inntrykk dei sender ut?

Kva inntrykk sender til dømes Tine ut gjennom serien Yt – ulike drikkar, puddingar og barar som stort sett har det til felles at dei inneheld mykje protein? Her er proteinvatn, proteinpudding og proteinshake, og det nyaste tilskotet er proteinsmoothie, nytt i haust.

Proteinsmoothien inneheld i tillegg til lettmjølk mjølkeprotein. Slik får Tine proteininnhaldet opp til 20 gram per 330 ml-flaske.

Langt frå naudsynt

Er det naudsynt? Sidan 1970 har det daglege inntaket av protein auka med 15 prosent – frå 85 til 100 gram dagleg. Alt i 1980 var vi oppe i 94 gram dagleg. Tommelfingerregelen for proteininntak er eitt gram per kilo kroppsvekt kvar dag. Altså er dei alle fleste av oss meir enn godt innanfor, og vu har vore det heilt sidan 70-talet, altså lenge før protein vart innført som treningstilskot for kvar og ein.

Å ete meir protein enn eg treng, er ikkje direkte skadeleg, men om det ikkje er noko vi skal gå og tenkje og telle på til dagleg, kan det i alle høve vere greitt å vite at ikkje berre feitt og karbohydrat, men òg protein, inneheld energi: I kvart gram protein er det fire kaloriar. Like mange som i eitt gram sukker.

I tillegg kjem fordelingsargumentet: Mat er ein avgrensa ressurs. Vi har ikkje akkurat for mykje av han. Kvifor skal nokon av oss lange i oss meir enn vi treng av han – berre fordi vi kan?

Ja, protein i samanheng med trening gjev bitte litt betre muskelrestitusjon. Men dette bør i så fall vere protein som ikkje kjem i tillegg til andre protein vi et i løpet av dagen, slik ein ekstra treningsdrikk fort kan verte.

Uekte smoothie

Proteinsmoothien til Tine er ikkje ein gong ein smoothie. Ein smoothie skil seg nemleg frå andre fruktdrikkar ved at heile frukta er mosa i staden for at juicen er pressa og fruktkjøtet fjerna. I banan- og pasjonsfruktvarianten til Tine er det 3 prosent bananpuré og 2 prosent pasjonsfruktjuice. Det held ikkje til smoothie. I blåbærvarianten er det ikkje fruktkjøt i det heile, berre 8 prosent blåbærjuice. Smoothiekonsistensen er laga med fyllstoffet oligofruktose.

Ein ekte smoothie set frukt, ikkje mjølk og i alle fall ikkje mjølkeprotein, i sentrum. Sjølv om proteininnhaldet då fell, er det kanskje like greitt: Om du hugsar litt lenger opp i teksten, bør dei fleste av oss ete meir av nettopp frukt. Å ete frukt mosa er det nest beste etter å ete henne heil. For dei aller fleste musklar er det òg meir enn godt nok.

Siri Helle