Når vart polarbrød noko alle visste kva var? Eg har ikkje svaret, men det er nokre år sidan. Eit tydeleg teikn er at eit googlesøk på ordet gjev fleire treff på oppskrifter – altså korleis du kan lage det sjølv – enn referansar til merkenamnet.

Eit polarbrød syner altså til eit slags flatt rundstykke – eit mjukt, heva brød som du legg pålegget på toppen av og et i eitt stykke. Slik har det mykje til felles med norske lefser, indisk naan, meksikansk tortillas, marokkansk pita og etiopisk injera.

Polarbröd er derimot ikkje kva som helst. Tvert om er det ei familieverksemd i Älvsbyn i Nord-Sverige som har røter attende til 1879. Dei søte, mjuke Polarbröda har vore å få kjøpt i Noreg sidan 2002. Namnet har brødet fått fordi det vert frose ned rett etter steiking – polarmetoden er is og kulde. Løyndommen bak familiesuksessen er nok likevel minst like mykje monalege mengder sukker og sirup: Søtsmaken i brøda er ikkje gratis. Sjølv om høgt fiberinnhald gjer dei grove variantane mindre usunne, kan ein stille spørsmål ved å bruke eit så søtt brød som standardval til kvardags.

I dag er det likevel ikkje sukkerinnhald og helse det skal handle om. I staden skal vi snakke litt om rettvis konkurranse.

Kopikatten Coop

Her ein dag gjekk eg på Coop og såg meg omkring. Eg såg Polarbröd, i ei sånn flyttbar ekstrahylle som står midt på golvet mellom dei faste hyllene. Men polarbrødet var ikkje aleine. Det hadde fått selskap av noko som kalla seg «Coops runde brød».

Dei runde brøda såg til forveksling ut som polarbrød: runde, flate og mjuke. Ja, dei såg til og med til forveksling ut som Polarbröd. Polarbröd var å finne i tre utgåver: ein fullkorn – med lilla bakgrunnsfarge på emballasjen, ein havre – her var bakgrunnsfargen raud, og ein fin kveite-variant merkt med gul farge.

Coops runde brød kjem og i tre variantar: ein fullkorn, ein havre og ein kveite. Fullkorn er pakka i lilla, havre i raud og kveite i gul pakning.

Ein ting er å late seg inspirere av ein idé. Ingen kan forvente å finne opp krutet til ei kvar tid, og ingen idé kjem ut av ingenting. Å kopiere både produkt og design er likevel noko litt anna.

Er dette lov? Truleg er det vel diverre det – ein kan argumentere med at Q-meieriene og Tine gjer det same når dei begge tappar skummamjølk på lyserosa, lettmjølk på rosa og heilmjølk på raud kartong. Men flate, runde brød er for det fyrste ikkje like mykje av ei basisvare som mjølk. For det andre er ikkje Coop og Polarbröd konkurrentar på same måte som Tine og Q.

For Coop er ikkje berre produsent av EMV-vara Runde brød, dei er òg innkjøpar og forseljar av produktet Polarbröd. Her nærmar vi oss kjernen av EMV-problemet: Daglegvarekjeda er både konkurrent og så stor kjøpar at produsenten ikkje klarer seg utan. Coop står for over ein fjerdedel av all daglegvareomsetnad i Noreg – å ikkje vere representert der er alvorleg for kvar einaste matvareprodusent. Då har ein ikkje anna å val enn å leve med å dele hylle med kopikatten.

Lurare enn dei trur

Coop kan sikkert – som Tine og Q – argumentere for at fargevalet gjer det lettare for forbrukaren å vite kva han eller ho kjøper. For så dumme vil gjerne daglegvarekjedene ha oss forbrukarar til å tru at vi er – for dumme til å bruke tid og vit på å gjere medvitne val når vi handlar mat. Skjerpings, Coop. Dette er pinleg.

Kjøper eg Coop Runde brød? Nei takk, eg syner Coop at eg skil klinten frå kveiten ved å velje Polarbröd.

Siri Helle