Inst inne veit me nok at det er klokt å tola noko hefndalaust, som dei sa på norrønt: tola noko utan å hemna seg. For jamvel om det kan tykkjast rett og rimeleg å svara på vondt med vondt, er det keitt å hamna i ein hemnspiral. Og det er fort gjort: «Den eine hemnen dreg den andre etter seg.»

Hemn kjem av verbet hemna. Men skulle det ikkje då ha vore hokjønnsord og heitt hemnd, jamfør mønsteret nemnd av nemna? Jau, og i nokre mål er det slik. I norrønt finn me verbet hefna og hokjønnsordet hefnd (jf. islandsk hefnd, færøysk hevnd, svensk hämnd). I mange norske målføre er hemn hokjønnsord, og nokre stader finn me målføreforma hemd. Bakgrunnen til hankjønnsordet hemn er uklår. Det kan vera ei nylaging eller vera påverka av dansk hævn.

Kvar kjem so hemna ifrå? Dei lærde stridest, og det kan godt henda at usemjene har ført til skriftlege hemnåtak. Ein teori er at hemna (norr. hefna) kjem av eit mangslunge substantiv som gjerne vert kopla til verbet hefja (‘lyfta opp, heva’): höfn. Det har hatt tydingar som ‘iverksetjing, aksjon, tiltak’. Tanken er då at hemna opphavleg tydde ‘aksjonera, setja i verk’. Seinare kom tydinga ‘aksjonera på vegner av nokon eller mot nokon’.

Det er ikkje gjeve at dei som går rundt med hemntankar eller allereie er ute på hemntokt, nyttar orda hemn og hemna. Me har ei anna ordgruppe som tyder mykje det same: revansj(e), revansjera og vendetta. Dei to fyrste har vore ein tur innom fransk før dei kom til oss, det tredje har vore innom italiensk. Orda heng i hop med latin vindicare (‘fremja rettsleg krav; gjera krav på; verna; gripa inn mot; hemna’) og vindex (‘forsvarar; hemnar’).

Folk som er hemnfuse, hemngjerrige, hemnlystne, hemntyrste eller på andre måtar råka av hemntrong, kan hemna seg på ulike måtar. Hemnbrann og hemndrap, medrekna blodhemn, er gamle hemnakter. Hemnporno (jf. eng. revenge porn) er nyare. Då svertar ein folk, til dømes tidlegare partnarar, gjennom å spreia seksualiserte bilete eller filmar av dei på nettet utan samtykke.

Det hemner seg (straffar seg) å gå og vera full av hat og hemnlyst og pønska på hemnaksjonar heile tida. Som ordtaket seier: «Den som vil hemna all sin harm, han gjer seg usæl og arm.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com