Kan henda vert det litt som ein bakomfilm? Nokon katastrofefilm vert det visseleg ikkje, for film har jamn oppdrift og ingen klåre fiendar. Men filming kan vera katastrofalt. Å verta snikfilma i dusjen er i alle fall mykje alvorlegare enn å låst vera felt og skadd på fotballbana («få gult kort for filming»).

Me har diverre ikkje tid til å sitja og nistira på film i sakte film. Det trengst vel ikkje heller: Alle skjønar at det som i dag er hovudtydinga til film, ‘verk sett saman av ei rekkje bilete som gjev illusjon av rørsle’, er ei temmeleg ung tyding. Mange veit nok òg at vårt film er lånt frå engelsk. Men kva tydde film i tida før filmkameraet?

Den opphavlege tydinga er den me ser i ord som biofilm, oljefilm og plastfilm: ‘hinne, tynt skinn’. Ordet kjem truleg av ei indoeuropeisk rot som tyder ‘dekkja’. Av same rota kjem fille (eig. ‘skinn’), lêr og pels (frå latin pellis ‘skinn, fell’). Det ligg nær å tenkja at fell òg høyrer til her, men det skal henga i hop med falda og er ikkje i ætt med dei nemnde orda.

Engelsk film vart lenge nytta om ulike former for hinner og tynne lag. Frå midten av 1800-talet byrja det koma nye tydingar. Tidleg i fotosoga nytta ein plater eller papir som hadde eit lag med noko (t.d. gelatin) på seg, og film vart nytta om dette laget. Sidan vart ordet òg nytta om sjølve papiret eller celluloiden og liknande («setja film i kameraet»).

Tidleg på 1900-talet fekk ordet tydingar som ‘rekkje av levande bilete som dannar ein heilskap’ («ta opp film av noko», «sakte film», «fort film»), ‘verk sett saman av levande bilete’ («sjå filmen på kino») og ‘levande bilete som kunstart og industri’ («gå til filmen»). Det har lenge funnest folk som er gode til å skriva filmmanus og regissera, klippa og distribuera filmar, men i dag trengst det òg folk som kan slå fast om ein film er ekte eller ikkje. Det er skilnad på filmtriks og falske videoar.

«Det er berre (på) film», kan me seia når ein film skjek eller skremmer oss, men hjelper det? Og når me seier at ein skodespelar «ber filmen», er det ikkje tale om å bera filmrullar eller dvd-ar, men å gjera ein (dårleg) film verd å sjå. Mang ei filmstjerne har fått til det.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com