Er det skadeleg å ete sunt? Ja, det er inntrykket ein sit att med etter å ha lese nyhende frå Folkehelseinstituttet førre veke: Ein stor studie av gravide og born i heile Europa syner det vi eigentleg kjende oss temmeleg sikre på: Det vi et, bidreg til kor mykje miljøgifter som finst i kroppen vår.

Og miljøgiftene gøymer seg diverre ikkje berre i bossmaten. Nei, tvert om er dei midt i sentrum av kosthaldspyramiden: Di meir fisk vi et, di meir miljøgifter får vi i oss, og di meir frukt, di meir plantevernmiddelrestar finn vegen gjennom kroppen og ut i urinen.

Studiet er ein del av det pågåande Helix-programmet, der bokstavane står for The Human Early Life Exposure. Her er det altså foster og born det vert forska på, med gravide kvinner som bieffekt. Innlemma i programmet er Den norske mor, far og barn-undersøkinga (MoBa), ei av dei største helseundersøkingane i verda, der mellom andre 114.500 born deltar. Dette er grundige saker det er liten grunn å tvile på, noko som gjer resultata ekstra tunge å ta innover seg.

Eit umogleg dilemma

For kva skal vi eigentleg gjere med at det er så mange miljøgifter i villfisken? Kvinner som åt meir enn tre fiskemåltid per veke, og born som åt meir enn to, hadde meir miljøgifter i kroppen enn dei som åt færre fiskemåltid. Størst var konsentrasjonen av PCB, fluorstoffa PFAS, arsen og kvikksølv. Stoffa kan hemme så vel kognitiv som motorisk utvikling, skape problem for forplantning og er generelt ugreie å ha i kroppen i for store konsentrasjonar.

At det å ete sunn og god og nær og berekraftig hausta fisk skal vere skadeleg for kroppen vår, er så trist at det nesten ikkje er til å bere. For kva i alle dagar skal vi gjere med det? Vi kan sjølvsagt slutte å putte meir drit i havet. Men gamle synder – korleis skal vi takle dei?

Vi kan ikkje støvsuge heile havet for all gift vi har putta i det. Det er verken økonomisk realistisk eller teknisk mogleg.

Då står vi berre att med den utenkelege løysinga, den vondaste av alle: Må vi slutte å ete fisk?

Slutt for all mat?

Vi kan det. Og kvifor stoppe der, sidan det ikkje finst eit einaste næringsmiddel som ikkje på ein eller annan måte er skadeleg for oss? Kvifor ikkje slutte å ete mat i det heile? Vi kan truleg det òg. Mange av næringsmidla vi treng, kan framstillast i laboratorium utan å vere i kontakt med organisk materiale i det heile. Og dei næringsmidla som ikkje kan lagast slik, kan vi hente av mat som vi vaskar og reinsar og bryt ned så grundig at det ikkje er eit einaste giftstoff att, berre enkelte næringsstoff vi kan sette saman att til ein ideell diett.

Eit slikt kosthald finst, mellom anna som merkevara Soylent. Ferdige drikkar og barar med ulike smakar skal halde oss sunne og nøgde.

Men må vi la det gå så langt? Vil vi det? Eller er det som så ofte elles, at løysinga ligg litt forbi det vi ser ved fyrste augnekast?

Dette er iallfall tankar som slår meg idet eg hoppar over NTB-meldingar og sitatartiklar i nettavisene og går til sjølve forskingsrapporten. Éin ting er det forskarane kallar «positive assosiasjonar», altså at det å ete eit produkt som inneheld eit stoff, gjev funn av stoffet i kroppen. Men kva med dei «negative assosiasjonane», der inntak ikkje svarar til funn i kroppen?

Dei er vanskelegare å forklare, står det i rapporten, men kan sjåast i samanheng med «velkjende biologiske interaksjonar mellom essensielle næringsstoff og giftige element». Eit døme på dette er lågare nivå av kadmium hjå personar som et mykje kjøt. Kan det vere fordi jern hemmar opptak av kadmium? Liknande samanhengar finn ein mellom meieriprodukt og bly og kvikksølv. Kan det vere fordi kalsiummangel truleg kan føre til høgare opptak av desse giftstoffa?

Ja, her er mange «truleg» og «sjanse for». Dette er kompliserte samanhengar å studere vitskapleg, rett og slett fordi livet vårt har så mange nyansar, og mange av desse nyansane bur i matfatet vårt. Kanskje er dette både styrken og veikskapen ved å vere eit altetande dyr. Kanskje bør matfatet få halde fram med å vere så mangfaldig som mogleg. Kanskje er det til og med truleg best slik.

 Siri Helle