Noreg er eit matproduserande land. Ikkje heilt sjølvforsynt. Grovt rekna – inkludert fisk, men ekskludert importerte fôrråvarer til husdyr og fisk – har vi sjølve produsert nær halvparten av kaloriane vi får i oss.

Nokre kjem altså frå havet – frå fiskeri og havbruk. Nokre kjem frå land – frå jordbruk, hausting og jakt. Matproduksjonen vår bidreg altså til å halde oss mette, sunne og friske, men har han noko å seie for landet utover det? Har matproduksjonen noko å bidra med for næringsnasjonen Noreg i framtida?

Ifylgje Erna Solberg har enkelte deler av han meir å kome med enn andre. På Arendalsuka presenterte statsministeren dei tre viktigaste næringane for eit distriktsarbeidsliv som er mindre avhengig av oljenæringa: Nummer éin er havbruk. Nummer to er skog. Nummer tre er maritime næringar.

Jordbruket, som med sine over 40.000 driftseiningar og 1500 foredlingsverksemder truleg er Noregs mest desentraliserte næring, er ikkje nemnt. Kvifor ikkje?

Er det fordi det allereie ruslar og går i godt trav, og potensialet allereie er teke ut? Knappast. I 1970 var det 170 meieri i Noreg. No er det 31 att – og 60 slaktarlinjer, mot 152 i 1992. Og framleis vil Nortura legge ned anlegget på Otta. Næringa vert sentralisert og effektivisert, ikkje prioritert.

Rein lapskaus

Er det fordi ein ikkje ser noko potensial? I så fall bør ein sjå ein god del nærare etter.

Solberg kan til dømes byrje med å sjå til Sogn. Ho kan sjå til produktet Sognalapskaus, eit samarbeid mellom Lærdal Grønt og Haugen gardsmat.

Lapskausen er eit ferdigmatprodukt i sous vide-innpakning: Han skal hetast i vassbad og etast. På ingredienslista finn vi salta svinekjøt, salta og røykt fårekjøt, potet, gulrot, kålrot, kraft, lauk, salt og svart pepar.

Ingrediensar ein finn mange stadar i verda, dette. Men desse skil seg frå andre ferdiglapskausar i at dei – med unntak av lauk, salt og pepar – er dyrka i eller har levd i Sogn. Potetene er lærdalspotet som ikkje gode nok til konsum, men som i staden for å verte dyrefôr vert menneskefôr i lapskausform.

Gode grannar

Jepp, folkens, det er mogleg: heilt ultralokal ferdigmat i rimeleg stor skala ut i daglegvarebutikkar. Det er mogleg fordi ein har to høveleg små verksemder lokalisert i nokolunde same område. Lærdal Grønt er ei samanslunting av frukt- og grønsaksprodusentar i Lærdal i Sogn. Lærdalselva som går gjennom sognekommunen, gjev gode vilkår for ein produksjon Noreg i aller høgste grad treng – det er blant frukt og grønt vi finn dei dyrkbare produkta vi har lågast sjølvforsyning på. Her vert det satsa på alle område – her står dei fleste tindvedbuskene i Noreg, og her vart Noregs fyrste aprikosar hausta i sommar. Men i botnen ligg bokstavleg tala rotvekstane – poteta, kålrota og gulrota. Produsentane er mange.

Dei fyrste føresetnadane for at denne dyrkinga har slått rot nettopp her, er det sjølvsagt naturen som leverer: elva, avleiringane som gjev det gode jordsmonnet, og dalføret som tidleg vert varma opp av sola om våren. Men at suksessen har slått seg ned, heng garantert saman med miljøet. Samanslutninga. At ein har klart å bygge ei merkevare heilt fram til butikk. Og at ein har naboar som Haugen gardsmat i Sogn, som styrer med kjøtprodukt og ser potensial i potet med venleiksfeil.

Samarbeidet – den lokale næringsbygginga – stoggar heller ikkje der: Designen er utvikla av verksemda Gasta i Sogndal, og etiketten vert trykt hjå Printfarm i Øvre Årdal.

Slik kan ein bygge matproduksjon og matindustri i Noreg. Ja, det skjer allereie – og nett difor gjer ein vel i å hugse, nemne og politisk satse. Her er mykje godt å bygge vidare på.

Siri Helle