Kva et vi i ei krisetid? Skal vi tru butikkhyllene førre helg, vil vi helst ha brød – ja, vi kan til og med finne på å bake det sjølv, for mjøl og gjær var òg mangelvare – og hermetikk, poteter, lettbrus, frosenpizza og mjølk.

Særleg det siste er litt merkeleg – for det er ferskmjølka, som er haldbar i kring fjorten dagar, som forsvinn. Den syrna mjølka, som held seg monaleg lenger, står att i hyllene. Truleg har vi enten fått meir lyst på mjølk i ei krisetid, eller så kjem vi til å slå ut mykje mjølk om eit par vekers tid.

Om det siste skjer, er det meir enn berre trist. Det er direkte uheldig.

Vi er ikkje berre vortne vane med å kunne kjøpe akkurat det vi vil ha, akkurat når vi vil ha det. (Mange av oss, iallfall dei som er under 40 år, har aldri opplevd noko anna.) I ein global marknad er bananpalmar alltid klare til å plukkast ein stad, lam klare til å slaktast ein annan stad og kornhaust snart ein tredje, om lagera skulle verte tomme.

I ein marknad der kvart land har nok med seg sjølv, er det ikkje nødvendigvis slik. Det hadde vore interessant å vite kva Landbruks- og matdepartementet i dag meiner om grunngjevinga dei nytta då dei i fjor vedtok å droppe beredskapslager av korn i Noreg, fordi ei «avsperring av forsyningslinjer over noe tid blir ikke sett på som realistisk». Vel, skjer det, kjem det ikkje nye forsyningar av korn i Noreg før i august, når den fyrste kornhausten er her. Då hjelper det truleg lite at nokre av oss har mykje kveitemjøl heime.

Sjå til Storbritannia

Heldigvis syner erfaring at matproduksjon kan aukast raskt i krisetider. Treng vi inspirasjon til korleis det kan gjerast, kan eg av alle ting tilrå ein TV-serie: I BBCs Wartime Farm tek to arkeologar og ein historikar på seg oppdraget å drive ein gard slik ein gjorde det i Storbritannia under andre verdskrigen. Eg vil påstå at serien er nærast perfekt for tider som no: Han er lærerik, underhaldande og, trass alt, optimistisk.

I forteljinga om den britiske krigsinnsatsen er det ikkje jordbruket som har fått størst merksemd, men det var sjølvsagt heilt essensielt: Churchill kalla britiske gardsbruk «fridomens frontline» og bad dei doble matproduksjonen. Det gjorde dei mellom anna gjennom å pløye opp 26 millionar dekar – eit område større enn heile Wales – jord som låg ubrukt. Produksjonsauken var både areal- og arbeidskrevjande, og han hadde ikkje vore mogleg utan mellom anna The Women’s Land Army, som sette kvinner i arbeid på gardsbruk. I 1944 hadde organisasjonen over 80.000 medlemer.

Kven skal lage maten?

Kjem vi dit i dag? Truleg vil ikkje koronaviruset herje i årevis, men like truleg vert det ikkje det siste viruset vi møter. Ein stor skilnad mellom Storbritannia 1939 og Noreg 2020 er sjølvsagt at ingen norske menn vert sende ut for å krige. Men så er òg mange færre nordmenn i dag verksame, eller har noka som helst erfaring med korleis ein produserer mat.

Den jobben overlèt vi i stadig større grad til andre: Ifylgje Ruralis – Institutt for rural- og regionalforskning nytta 16 prosent av norske gardsbruk utanlandsk arbeidskraft i 2016. Størst er trongen i sesongbaserte produksjonar som frukt, bær og grønsaker, men òg i andre produksjonar er bruken aukande: 22 prosent av norske mjølkebruk leigde inn utanlandsk arbeidskraft i 2016, og det har truleg ikkje vorte færre sidan. Lammingsperioden i sauehaldet er ein stor arbeidstopp.

Kva vil skje med desse arbeidstakarane no? Vil dei kome? Får dei kome? Bør dei kome? Kven skal gjere jobben i staden? I eit e-brev som Norsk Bonde- og Småbrukarlag sende alle medlemer førre veke, vert dei oppfordra til å sjå etter alternativ arbeidskraft – «ungdom, naboer som er permittert eller andre». Kanskje vert vi etter kvart nøydde til å gjere meir enn å fylle handlekorgene for å sikre mat til familien.

Så er det jo, heldigvis, snart vår – tida då alt byrjar å vekse kring oss. Fyrst kjem bjørkesafta – ho kan vi byrje å tappe så fort bjørka sprett. Ja, sjølv om krisa skulle finne på å vere over før den tid, kan vi tappe saft likevel. Det er god von i bjørkekvisten.

Siri Helle