Tel du kaloriar sånn på nyåret? Det kan det finnast både gode og dårlege årsaker til, og eg skal på ingen måte sette meg til herre over teljeprioriteringane dine – bortsett frå ei bitte lita påminning: Like viktig som kor få kaloriar vi et, er kor mykje av dei andre næringsstoffa vi får i oss.

Kaloriar er energi, og det må kroppen vår ha, men dei må ha meir: Dei må ha protein for å bygge musklar, bindevev og skjelett, feitt for å isolere og verne mot støyt, vitamin C for å halde oppe immunforsvar og nervesystem og så bortetter. Over eit dusin ulike næringsstoff bør etast jamleg.

Korleis skal kvar og ein av oss kunne rekne oss fram til kor mykje vi får i oss av kvar og eitt av næringsstoffa? Det enkle svaret er at vi skal ikkje det. Så lenge vi et variert, høveleg mykje og høveleg sunt, får vi i det store og det heile i oss det vi treng av så vel kaloriar som anna.

For dei av oss som likevel vil fylgje litt ekstra med, finst det næringsdeklarasjonar. Om dei er friviljuge for oss, er dei på ingen måte det for produsenten. Merkevareforskrifta slår fast til minste detalj – ja, heilt ned til høgda på bokstavane – korleis ingrediensar og næringsinnhald i emballerte produkt skal merkast.

Som hovudregel står her innhald av energi, feitt, karbohydrat, protein og salt i mengde per 100 gram, 100 milliliter eller per porsjon. Til dømes deklarer First Price Kokt Skinke å innehalde 116 kaloriar, 4,8 gram feitt, 0,9 gram karbohydrat, 0,2 gram kostfiber, 17,2 gram protein og 1,9 gram salt per 100 gram vare.

Globale tabellar

Kvar kjem desse tala eigentleg frå? Må First Price sende skinka si til næringsstoffanalyse før dei sender henne ut i butikken? Må dei sidan gjere det jamleg for å vere trygg på at nivåa held seg? Og kva om det vesle gardsslakteriet i nabobygda vil selje skinka si på julemarknaden, må dei då gjennom same prosessen?

Vel, det er tre måtar ein produsent kan finne fram til næringsinnhaldet i produktet sitt på: Enten ved å gjere eigne analysar, ved å nytte seg av ingrediensar som allereie er analyserte, og derfrå rekne seg fram til verdiar, eller ved rett og slett å hente næringsverdiane i produkta frå matvaretabellen.no, Noregs offisielle ernæringstabell.

Så. Kor i all verda får matvaretabellen.no verdiane sine frå? Jau, heile verda. Fleirtalet av produkta der ute nyttar standardverdiar: Har ei kokt skinke eller ei salamipølse eller ein leverpostei vorte testa éin gong, går ein ut frå at ein annan leverpostei inneheld om lag dei same næringsverdiane. Difor er det ikkje til å kome unna at ein del slingringsmonn vert akseptert – opp til 20 prosent meir eller mindre feitt er innanfor feilmarginen i næringsverdiverda. Det kan du jo tenke på neste gong du veg smøret til frukostskiva på kjøkkenvekta.

Over feilgrensa

Meir feil enn tillate skal det likevel ikkje vere. Mellom anna difor driv Mattilsynet stadig og testar matvarene våre. I fjor haust var det kjøtpålegg som stod på agendaen. Samstundes som dei kartla næringsverdiar, ville dei finne ut kor mykje tungmetall du og eg får i oss oppå brødskiva vår.

Alt tungmetallet var innanfor grenseverdiane. Det same kan ikkje seiast om næringsverdiane: I 6 av 20 prøver var saltinnhaldet høgare enn gjeve på pakningen. Om First Price Kokt skinke skriv at ho inneheld 1,9 gram salt, har det lite å seie for nyrene dine når det reelle saltinnhaldet er 2,75 gram – nesten to tredjedelar meir enn deklarert. Gilde Go’ & Mager Servelat inneheld 41 prosent meir salt enn oppgitt.

Ser vi i staden på feittinnhaldet, går differansen andre vegen: Den analyserte spekeskinka Strandaskinke var oppgjeven til å innehalde 14 gram feitt, men Mattilsynet fann berre 9. I speka produkt og heile stykkingsdelar er det likevel lettare å skjøne at verdiane avvik frå standarden enn i farseprodukta: Det er vanskeleg å fortelje grisen at låret hans er for magert, og ikkje godt å rekne nøyaktig kor mykje salt kvar enkelt spekeskinke skal ta til seg om ho vert salta og speka naturleg.

Næringsverdiar vert altså aldri meir enn rettleiande. Truleg er det framleis tryggast å stole på heile matvarer.

Siri Helle