Så var det den tida av året att. Den lange, mørke tida då vi må bane oss gjennom raudmåla produkt med titlar som byrjar med Jule- for å kome fram til det vi eigentleg var på jakt etter i butikken.

Det er jo ikkje så rart. For så mange julemattradisjonar som vi har her i landet, må ein nesten byrje tidleg om ein skal kome gjennom dei alle. Om vi ser forbi pinnekjøt, ribbe, peparkaker og lutefisk, er det framleis sild, torsk, laks, leverpostei, rull, sylte, nøtter, graut, appelsin, gløgg, øl, kalender, marsipan, pølse, skinke – og så bortetter og bortetter. Di mørkare det vert ute, di fleire produkt får nye namn og innpakningar.

Det er eigentleg mykje fint ved det. På langt nær alle produkt er å finne heile året. Sjølv dei av oss som ikkje er så glade i sjølve julefeiringa, kan sette pris på dette elementet – fordi det er med på å halde tradisjonsmaten levande. Folk har faktisk syltepresse heime, og ho vert til og med brukt, fordi sylteflesk eller hovudsylte er noko ein skal ha til jul. Sidan ein alltid har gjort det, finn ein tid til det i år òg. Krumkakejernet kjem i alle fall av og til ut av skuffa, ofte nok til at borna og lærer kva gjenstand dette er.

Ribbe: ei nyheit

Tradisjonar er likevel ingen fast storleik. Ribba, den ferske, usalta og urøykte som får sprø svor, er ei av dei nyare utgåvene; ho dukka opp ein gong på 1800-talet. Pinnekjøtet er minst hundre år eldre. Men før reformasjonen var det ikkje lov å ete kjøt før fyrste juledag, så då var det fisk som dominerte julekvelden.

Tradisjonar bør få lov å endre seg, somme vil forsvinne og nye vil kome til. Kanskje er det det Gilde – i samarbeid med Rema 1000 – har tenkt når dei i år har lansert Provencekrydret Julefilet som eit nytt tilskot til påleggsbordet på fyrste juledag? Fileten er rund og oppskoren og kjem i pakningar på 200 gram, ein temmeleg vaksen påleggspakning, med andre ord.

Når eg ser nærare på pakningen, minner innhaldet meg mest om ein krydra hamburgarrygg. Krydderblandinga er paprika, lauk, kvitlauk og nokre urter. Kjøtinnhaldet er lite imponerande: 84 prosent – med tilhøyrande høgt innhald saltvatn. Om eg legg debvenlegaste innstillinga mi til, får eg ikkje julestemning.

Takhøgdutnytting

Krydder i jula er på ingen måte nytt. Tvert om er vi gjerne meir eksotiske i smaken då enn resten av året – frå muskatnøtta i nepestappa via nelliken i appelsinen til paranøttene vi knekker når vi rett og slett ikkje klarer å ete meir verken salt eller søtt, men likevel må halde fram med å stappe noko i munnen, om ikkje for anna så for å fylle den pinlege stilla i rommet etter at bestefar nok ein gong har prompa. Men det blir problematisk når ein knyter noko til ein tradisjon som det på ingen måte er ein del av.

Tradisjonar er ofte ei eller anna form for utvikling, og når verken filet eller provence har ein plass i julestasen vår frå før, verkar det heile mest malplassert. Som nokon som prøver å tene pengar på å hive seg på ei bylgje dei ikkje høyrer heime på.

Det skal vere god takhøgd i jula. Men det tyder ikkje at kven som helst skal få lov til å utnytte og vatne ut høgtida med keisam, overprodusert svinefilet.

Jul er jo fyrst og fremst det vesle ekstra. Difor vart appelsinar julemat; dei var dyre og sjeldne, så då sparte vi dei til jul. Same med krydderet. Lammerullen hang salta og røykt på stabburet. Grisen vart slakta, alt på han måtte brukast – hovudsylta var akkurat klar til jul.

Dessutan har eg gleda meg så lenge til sylteflesk og lammerull at nett denne delen av påleggsbordet mitt rett og slett er fullt. For di meir eg et av andre ting, di mindre får eg ete av desse to godbitane, som for meg er nærast like eksotiske og uvanlege som appelsinen var for oldemor.

Tidene skiftar. Juleborda òg. Heldigvis har dei lov til å gå litt i ring.

Siri Helle