JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Havredrikk

Kor komplisert bør vi gjere det å ete miljøvennleg?

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Du kan lage di eiga havremjølk, men då vert det vanskelegare å finne ut akkurat kor miljøvennleg ho er.

Du kan lage di eiga havremjølk, men då vert det vanskelegare å finne ut akkurat kor miljøvennleg ho er.

Foto: Pixabay

Du kan lage di eiga havremjølk, men då vert det vanskelegare å finne ut akkurat kor miljøvennleg ho er.

Du kan lage di eiga havremjølk, men då vert det vanskelegare å finne ut akkurat kor miljøvennleg ho er.

Foto: Pixabay

3849
20191129
3849
20191129

«Show us your numbers», seier den svenske havredrikkprodusenten Oatly på sosiale medium for tida: «Syn oss tala dine», altså, og med det syner dei til andre matvareprodusentar som ikkje er like flinke, like miljømedvitne, like ærlege, som dei sjølve, som har rekna ut klimaavtrykket av alle produkta sine og trykker det på pakningane sine:

«Når du skal ut og fly er det ganske lett å finne ut nøyaktig hvor mange tonn karbondioksid det koster å ta både deg og den oppblåsbare flamingoen hele veien til for eksempel Tenerife. Samtidig er det omtrent umulig å få vite hvilken påvirkning forskjellige næringsmidler har på klimaet. Er ikke det litt rart?», spør Oatly.

Vanskelege spørsmål

Ja og nei, svarar eg. På ein måte bør matproduksjonen sjølvsagt ta sin del av ansvaret for eit for varmt klima. På ein annan måte er det ikkje så enkelt.

For éin ting er ei flyreise, der klimaavtrykket i stor grad er oppbrent fossilt drivstoff. Å brenne olje vi hentar opp frå jorda eller havbotnen, er å tilføre atmosfæren kring jorda meir CO2 enn ho har godt av, og det fører til global oppvarming som er skadeleg for dyr og økosystem og ikkje minst oss menneske (som kanskje vert mest skadelidande, til sjuande og sist). Det er ei forholdsvis enkel oppstilling av årsak og verknad som det ikkje skal altfor mykje til å sette opp eit reknestykke for. Her er få formildande omstende, så å seie.

Då må vi ha lov til å erkjenne at det er noko anna med biologiske, fornybare prosessar. Der må vi ta omsyn til at dyra er ein del av eit krinslaup skapt av jorda sjølv, eit system av utslepp og opptak, nedbryting og oppbygging, raping og anding, liv og død. Vi må hugse på albedoeffekten – korleis eit ope, lyst landskap reflekterer meir lys attende enn eit skogkledt, mørkt landskap – og at metan er ein heilt annan slags gass enn CO2, som mellom anna oppfører seg heilt annleis der ute i atmosfæren.

Og så er det det at den godt skøytte beitemarka bind så mykje meir karbon enn det attgrodde landskapet gjer. Ja, i enkelte høve endå meir enn ein skog, men kva veit vi eigentleg om det – om kor lenge karbonet vert liggande i jorda? Kva om nokon ein gong kjem og pløyer opp den gode beitemarka, slepper laus alt karbonet som er bunde i henne? Er då alt heilt bortkasta?

Slik kan vi dra og dra i klimarekneskapen. Ja, sjølv i Oatlys eigen kan vi dra, for grensa er ikkje sett, kva skal vi til dømes meine om at Oatly er delvis eigd av investeringsfondet China Resources, som igjen er eigd av den kinesiske staten, som igjen er staten som har høgast CO2-utslepp per innbyggar? Bør havremjølka kjenne på dette ansvaret?

Haiketur i rommet

Kanskje bør vi svare nei på sistnemnde spørsmål. Likevel skal vi sjå litt nærare på kor Oatly får klimatala sine frå. Dei nyttar det svenske selskapet Carboncloud til å levere livsløpsanalysar av produkta sine. Carboncloud hevdar å ha sin eigen måte å rekne livsløpsanalyse på – for dei innrømmer at metoden har sine moglege feilskjær: Mellom anna at kua produserer både mjølk, kalv, kjøt og skinn, og at det kan vere vanskeleg å fordele utsleppa mellom produkta. Dei hevdar dei løyser dette problemet ved å handsame alle produkt «konsekvent».

Hm, tenkjer eg. Burde ikkje dette vere eit minimum for alle livsløpsanalysar? Og kvifor har alle publikasjonane Carboncloud trekker fram som relevante for talmaterialet deira ein felles forfattar? Knapt tillitsvekkande.

Eg vert iallfall ikkje særleg mykje klokare av verken Carbonclouds eller Oatlys nettsider. Eg trur heller ikkje løysinga på klimakrisa er så enkel at ho kan summerast opp i eit tal, der har ho litt for mykje til felles med meininga med livet. I begge tilfelle trur eg vi kjem monaleg lenger med sunn fornuft og godt bondevit – og ein liten dose måtehald.

Siri Helle

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

«Show us your numbers», seier den svenske havredrikkprodusenten Oatly på sosiale medium for tida: «Syn oss tala dine», altså, og med det syner dei til andre matvareprodusentar som ikkje er like flinke, like miljømedvitne, like ærlege, som dei sjølve, som har rekna ut klimaavtrykket av alle produkta sine og trykker det på pakningane sine:

«Når du skal ut og fly er det ganske lett å finne ut nøyaktig hvor mange tonn karbondioksid det koster å ta både deg og den oppblåsbare flamingoen hele veien til for eksempel Tenerife. Samtidig er det omtrent umulig å få vite hvilken påvirkning forskjellige næringsmidler har på klimaet. Er ikke det litt rart?», spør Oatly.

Vanskelege spørsmål

Ja og nei, svarar eg. På ein måte bør matproduksjonen sjølvsagt ta sin del av ansvaret for eit for varmt klima. På ein annan måte er det ikkje så enkelt.

For éin ting er ei flyreise, der klimaavtrykket i stor grad er oppbrent fossilt drivstoff. Å brenne olje vi hentar opp frå jorda eller havbotnen, er å tilføre atmosfæren kring jorda meir CO2 enn ho har godt av, og det fører til global oppvarming som er skadeleg for dyr og økosystem og ikkje minst oss menneske (som kanskje vert mest skadelidande, til sjuande og sist). Det er ei forholdsvis enkel oppstilling av årsak og verknad som det ikkje skal altfor mykje til å sette opp eit reknestykke for. Her er få formildande omstende, så å seie.

Då må vi ha lov til å erkjenne at det er noko anna med biologiske, fornybare prosessar. Der må vi ta omsyn til at dyra er ein del av eit krinslaup skapt av jorda sjølv, eit system av utslepp og opptak, nedbryting og oppbygging, raping og anding, liv og død. Vi må hugse på albedoeffekten – korleis eit ope, lyst landskap reflekterer meir lys attende enn eit skogkledt, mørkt landskap – og at metan er ein heilt annan slags gass enn CO2, som mellom anna oppfører seg heilt annleis der ute i atmosfæren.

Og så er det det at den godt skøytte beitemarka bind så mykje meir karbon enn det attgrodde landskapet gjer. Ja, i enkelte høve endå meir enn ein skog, men kva veit vi eigentleg om det – om kor lenge karbonet vert liggande i jorda? Kva om nokon ein gong kjem og pløyer opp den gode beitemarka, slepper laus alt karbonet som er bunde i henne? Er då alt heilt bortkasta?

Slik kan vi dra og dra i klimarekneskapen. Ja, sjølv i Oatlys eigen kan vi dra, for grensa er ikkje sett, kva skal vi til dømes meine om at Oatly er delvis eigd av investeringsfondet China Resources, som igjen er eigd av den kinesiske staten, som igjen er staten som har høgast CO2-utslepp per innbyggar? Bør havremjølka kjenne på dette ansvaret?

Haiketur i rommet

Kanskje bør vi svare nei på sistnemnde spørsmål. Likevel skal vi sjå litt nærare på kor Oatly får klimatala sine frå. Dei nyttar det svenske selskapet Carboncloud til å levere livsløpsanalysar av produkta sine. Carboncloud hevdar å ha sin eigen måte å rekne livsløpsanalyse på – for dei innrømmer at metoden har sine moglege feilskjær: Mellom anna at kua produserer både mjølk, kalv, kjøt og skinn, og at det kan vere vanskeleg å fordele utsleppa mellom produkta. Dei hevdar dei løyser dette problemet ved å handsame alle produkt «konsekvent».

Hm, tenkjer eg. Burde ikkje dette vere eit minimum for alle livsløpsanalysar? Og kvifor har alle publikasjonane Carboncloud trekker fram som relevante for talmaterialet deira ein felles forfattar? Knapt tillitsvekkande.

Eg vert iallfall ikkje særleg mykje klokare av verken Carbonclouds eller Oatlys nettsider. Eg trur heller ikkje løysinga på klimakrisa er så enkel at ho kan summerast opp i eit tal, der har ho litt for mykje til felles med meininga med livet. I begge tilfelle trur eg vi kjem monaleg lenger med sunn fornuft og godt bondevit – og ein liten dose måtehald.

Siri Helle

Slik kan vi dra og dra

i klimarekneskapen.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis