«Show us your numbers», seier den svenske havredrikkprodusenten Oatly på sosiale medium for tida: «Syn oss tala dine», altså, og med det syner dei til andre matvareprodusentar som ikkje er like flinke, like miljømedvitne, like ærlege, som dei sjølve, som har rekna ut klimaavtrykket av alle produkta sine og trykker det på pakningane sine:

«Når du skal ut og fly er det ganske lett å finne ut nøyaktig hvor mange tonn karbondioksid det koster å ta både deg og den oppblåsbare flamingoen hele veien til for eksempel Tenerife. Samtidig er det omtrent umulig å få vite hvilken påvirkning forskjellige næringsmidler har på klimaet. Er ikke det litt rart?», spør Oatly.

Vanskelege spørsmål

Ja og nei, svarar eg. På ein måte bør matproduksjonen sjølvsagt ta sin del av ansvaret for eit for varmt klima. På ein annan måte er det ikkje så enkelt.

For éin ting er ei flyreise, der klimaavtrykket i stor grad er oppbrent fossilt drivstoff. Å brenne olje vi hentar opp frå jorda eller havbotnen, er å tilføre atmosfæren kring jorda meir CO2 enn ho har godt av, og det fører til global oppvarming som er skadeleg for dyr og økosystem og ikkje minst oss menneske (som kanskje vert mest skadelidande, til sjuande og sist). Det er ei forholdsvis enkel oppstilling av årsak og verknad som det ikkje skal altfor mykje til å sette opp eit reknestykke for. Her er få formildande omstende, så å seie.

Då må vi ha lov til å erkjenne at det er noko anna med biologiske, fornybare prosessar. Der må vi ta omsyn til at dyra er ein del av eit krinslaup skapt av jorda sjølv, eit system av utslepp og opptak, nedbryting og oppbygging, raping og anding, liv og død. Vi må hugse på albedoeffekten – korleis eit ope, lyst landskap reflekterer meir lys attende enn eit skogkledt, mørkt landskap – og at metan er ein heilt annan slags gass enn CO2, som mellom anna oppfører seg heilt annleis der ute i atmosfæren.

Og så er det det at den godt skøytte beitemarka bind så mykje meir karbon enn det attgrodde landskapet gjer. Ja, i enkelte høve endå meir enn ein skog, men kva veit vi eigentleg om det – om kor lenge karbonet vert liggande i jorda? Kva om nokon ein gong kjem og pløyer opp den gode beitemarka, slepper laus alt karbonet som er bunde i henne? Er då alt heilt bortkasta?

Slik kan vi dra og dra i klimarekneskapen. Ja, sjølv i Oatlys eigen kan vi dra, for grensa er ikkje sett, kva skal vi til dømes meine om at Oatly er delvis eigd av investeringsfondet China Resources, som igjen er eigd av den kinesiske staten, som igjen er staten som har høgast CO2-utslepp per innbyggar? Bør havremjølka kjenne på dette ansvaret?

Haiketur i rommet

Kanskje bør vi svare nei på sistnemnde spørsmål. Likevel skal vi sjå litt nærare på kor Oatly får klimatala sine frå. Dei nyttar det svenske selskapet Carboncloud til å levere livsløpsanalysar av produkta sine. Carboncloud hevdar å ha sin eigen måte å rekne livsløpsanalyse på – for dei innrømmer at metoden har sine moglege feilskjær: Mellom anna at kua produserer både mjølk, kalv, kjøt og skinn, og at det kan vere vanskeleg å fordele utsleppa mellom produkta. Dei hevdar dei løyser dette problemet ved å handsame alle produkt «konsekvent».

Hm, tenkjer eg. Burde ikkje dette vere eit minimum for alle livsløpsanalysar? Og kvifor har alle publikasjonane Carboncloud trekker fram som relevante for talmaterialet deira ein felles forfattar? Knapt tillitsvekkande.

Eg vert iallfall ikkje særleg mykje klokare av verken Carbonclouds eller Oatlys nettsider. Eg trur heller ikkje løysinga på klimakrisa er så enkel at ho kan summerast opp i eit tal, der har ho litt for mykje til felles med meininga med livet. I begge tilfelle trur eg vi kjem monaleg lenger med sunn fornuft og godt bondevit – og ein liten dose måtehald.

Siri Helle