Eg finn henne i butikkhylla: den krema grønsakssuppa frå Knorr. Og eg kunne skrive ein heil tekst om korleis ho kan vere krema når ho inneheld berre 3 prosent fløyte, om det er lov å reklamere med at ho inneheld erter, sellerirot og graskar når kvar av dei berre utgjer maksimalt 1 prosent av innhaldet, eller korleis det berre er naudsynt å ha både modifisert maisstivelse og potetflak i suppa fordi den fyrste ingrediensen er vatn. Men no var det noko anna som fyrst vekte merksemda mi, og det er det eg skal skrive om i dag: at pakningen så tydeleg og med store bokstavar vil ha fram at suppa er «Made with sustainably grown vegetables».

«Produsert med berekraftig dyrka grønsaker», er altså det som får meg å stoppe opp. For det er noko med dette ordet – berekraftig – som gjer meg ein stad mellom skeptisk og småkvalm. For ordet var jo ein gong så godt. Og så har vi øydelagt det så kraftig.

Ordet bere kjem av den indoeuropeiske rota *bher som i ulike variantar er å finne i mellom anna norrønt, gamalsvensk, tysk, engelsk, latin, gresk, gælisk, armensk og sanskrit. Det kan tyde «løfte opp», «byrje», «føde». Kanskje er det latinske fortuna «skjebne, lodd, lykke, tilfelle» ein slektning. Berekraftig vert i dag brukt i samanhengen berekraftig utvikling, som av Brundtland-kommisjonen i 1987 vart definert som «utvikling som imøtekommer behovene til dagens generasjon uten å redusere muligheten for kommende generasjoner til dekke sine behov».

Mange fine ord. Mange ord å stille spørsmål ved. Kva skil ein trong frå eit ynske? Korleis kan eit ord dekke både tilfelle og skjebne? Og klarar Knorr å fylle sine berekraftig skor?

Ord utan innhald

Knorr er ein del av Unilever. Konsernet Unilever omsette i 2017 for 63 milliardar amerikanske dollar og hadde 169.000 tilsette. I tillegg til matmerkevara Knorr står konsernet mellom anna bakom merkevarer som Lipton, Vaseline og vaskemidla Omo og Comfort.

Det heile byrja med margarin – selskapet Margarine Unie i 1929. Difor er det kanskje ikkje så rart at dei i den norske berekraftbrosjyren deira, «Det kommer en dag i morgon også», har fått plass til ein liten faktaboks der det står: «Margarin er betydelig mer klima- og miljøsmart enn smør, ifølge en undersøkelse foretatt av SIK.» Men dette er framleis ei omstridd utsegn. Særleg så lenge Google-treffa eg får på «sik», omtalar ein fisk i laksefamilien.

Unilever og Knorr kastar elles om seg med ordet berekraftig. Berekraftig opphav er eitt av ni tiltak dei prøver å bygge produksjonen sin kring. Men uansett kor mykje eg klikkar, slit eg må å få konkretisert kva det eigentleg tyder.

Er grønsakene økologiske? På veksthus.knorr.no står det: «Bærekraft betyr å kombinere økologi, økonomi og samfunn på den mest ressurseffektive måten ved å benytte synergier til å oppnå en bærekraftig utvikling.» Men suppa er ikkje merkt med verken det norske eller det europeiske symbolet for økologisk produksjon. Dei økologiske sertifiseringsordningane er derimot med blant dei 18 sertifiseringsordningane Unio automatisk anerkjenner i «Unilever Sustainable Sourcing Programme for Agricultural Raw Materials».

Komplisert praksis

Her skal det vere kriterium. Som at ein tek vare på matjorda, minimerer bruk av vatn og brukar nyttedyr heller enn sprøytemiddel. Gode intensjonar, og heilt sikkert gode praksisar òg. Kanskje er til og med nokre av dei berekraftige. Men korleis skal eg – eller kva forbrukar som helst – halde oversikten over i kva tilfelle dette skjer og ikkje skjer? Berekraft er ikkje det same overalt. Somme stader er det berekraftig å vatne, fordi ein har rikeleg med vatn, medan ein andre stadar absolutt ikkje må gjere det, til dømes fordi ein då tappar grunnvatnet. I mange tilfelle er ein ikkje eingong samd om kva som er berekraftig. Eg ser det som sannsynleg at det finst miljøorganisasjonar som argumenterer for og mot kvar einaste vare i daglegvarebutikken. Nokon vil hevde drivhustomatar er best, medan andre sver til opne åkrar. Enkelte argumenterer for storskala industrijordbruk i monokultur, andre for permakultur i hageskala.

Omgrepet berekraft er kort og godt altfor komplisert til at ein kan kaste det ut på ei innpakning. Berekraft burde vere ulovleg å bruke om ein ikkje samstundes definerer heilt konkret kva ein meiner med det.

For eit konsern som kvar dag handlar grønsaker frå hundretusenvis av bønder og sel varer til millionar av menneske, kan det sjølvsagt vere litt vanskeleg. Men det er Knorr og Unilevers problem. Ekte berekraft er ganske mykje viktigare enn desse to selskapa.

Siri Helle