Frå 15. desember vert verdas mest brukte plantevernmiddel, glyfosat, forbode å bruke i Europa. Godkjenninga for fem nye år vart førre veke stemt ned i EU-kommisjonens underkomité for plantevernmiddel.

Glyfosat er eit ugrasmiddel som med hjelp av eit enzym blokkerer danning av aminosyrer i grøne planter. På verdsbasis er produksjonen 800.000 tonn årleg. Noreg brukar kring 250 tonn kvart år.

Vedtaket vart gjort i ein underkomité til EU-kommisjonen. Det er altså mogleg å ta avgjersla opp til vurdering på høgare nivå, og mykje tyder på at det kjem til å skje. Mest truleg kjem kommisjonen ein gong før 25. november til å vedta eit nytt løyve for tre år. Det er det likevel ingen som vil vere særleg nøgde med: Kommisjonen ynskjer at medlemslanda skal klare å verte samde i ei betent sak, og landbruksnæringa ynskjer ikkje omkamp alt i 2020.

Kreft

Ein lyt vere samd i at glyfosat er kontroversielt. Per i dag er glyfosat ikkje kreftframkallande i Europa – medan det er kreftframkallande i California. I tillegg er alle studiar knytte til stoffet prega av det som tidlegare kom fram i dei såkalla «Monsanto Papers». Monsanto er den største produsenten av glyfosat gjennom merkevara Roundup. Tusenvis av lekte interne e-postar og memo syner korleis selskapet har prøvd å få produktet deira til å verke betre enn det er, og til å underslå uvisse. Nyleg synte det seg at firmaet Monsanto har brukt for å risikovurdere produktet deira, Bundersinstitut für Risikobewertung, har kopiert ein i overkant stor del av vurderinga rett frå Monsantos eigen søknad.

I Noreg vert dei som meiner glyfosat er skadeleg, framleis framstilte som hippiar med litt for stor tru på konspirasjonsteoriar. Det er meir enn litt merkeleg. Meiner vi altså at politikarar på europeisk toppnivå frå land som Frankrike, Belgia, Italia og Austerrike lit meir på konspirasjonsteoriar enn på deira eige tilsyn, ECPA? Eller kan det vere at motstandarane har litt reell vekt bak argumenta, dei òg?

Det er liten tvil om at det er store hol i glyfosatkunnskapen. Til dømes er ikkje glyfosat del av det norske overvakingsprogrammet for jord og vatn i landbruket, JOVA. Årsaka er at glyfosat ikkje høver i multimetodane JOVA bruker. Difor vert analysane for dyre. Sist dei gjorde analysar, i 2014/15, fann dei restar i 17 av 18 analyserte prøver. Kvifor stiller ikkje styresmaktene krav til produsentar om at dei utviklar ein rimeleg analysemetode?

Hovudproblemet

Kva skal ein vanleg bonde, ein vanleg EU-politikar eller ein vanleg forbrukar tru om alt dette? Lat oss ta eit steg attende. Hovudproblemet er ikkje om glyfosat er bitte litt eller veldig kreftframkallande, viss det i det heile tatt er det. Hovudproblemet er at matproduksjonen i verda tilsynelatande er vorte heilt avhengig av eitt enkelt stoff.

Jordbruket er ei så mangfaldig næring – vi veit om 60.000 ulike etelege vekstar i verda, og berre i ei matskei jord er det fleire levande organismar enn det er menneske på jorda. Likevel har det klart å plassere seg sjølv i ein situasjon kor det nærast kollapsar utan enkel tilgang på glyfosat.

Det skumle er sjølvsagt å sitje i rike Noreg og hevde at jordbruket treng ein pause frå glyfosat. Det er ikkje meg det kjem til å gå utover at avlingane i Europa på kort sikt kjem til å gå kraftig ned, og det er på sin plass å spørje om ei brå avvenning eigentleg gagnar næringa meir enn det gagnar motstandarane.

Vi treng å fase ut eller i det minste trappe kraftig ned glyfosat, men vi treng ein omstillingsplan fyrst. Alle økologiske bønder veit at å berre fjerne plantevernmiddel og kunstgjødsel ikkje gjev god agronomi. Ein må ha på plass alternative tiltak. Mange av dei finst, men dei må gjerast tilgjengelege for produsentane.

Her kunne til dømes Noreg ha bidrege positivt. I staden er vi livredde og brukar alt vi har av påverknadskraft på å få glyfosat godkjent på nytt. Men glyfosatet kjem ikkje til å vare evig.

Dette liknar på ein diskusjon vi kjenner frå før: Skal vi vere budde på endringa, eller late henne ta oss på senga?

Siri Helle