Eit nytt år er over oss, og som dei fleste andre vil det fyrst og fremst vere sett saman av kvardagar. Dagar som går etter eit fast mønster: Vi står opp til same tid, går på same jobb eller skule og har altfor dårleg tid til å lage middag.

Høyrest det traurig ut? Vi er raske til å trekke fram alle dei spesielle tinga som skjer i løpet av eit år, men likevel trur eg dei fleste av oss set stor pris på desse heilt vanlege dagane. Dei næraste folka, dei daglegdagse gjeremåla og den heilt vanlege maten.

Små endringar gjer vi likevel heile tida. Som at stadig fleire av oss et litt mindre kjøt. Ulike undersøkingar gjev litt ulike svar, men i det minste seier over halvparten av oss at vi er villige til å redusere kjøtforbruket vårt. Om vi i realiteten et meir eller mindre, kjem an på kor lange linjer vi dreg opp: I 2020 åt vi 35 kilo meir kjøt kvart år enn vi gjorde på 1970-talet, men samstundes hadde vi ikkje ete mindre kjøt sidan 1999, ifylgje Animalia.

Denne auka interessa for vegetarisk kosthald er hovudårsaka til at Mattilsynet i fjor tok seg bryet med å analysere innhaldet av næringsstoff og uønskte stoff i 25 plantebaserte middagsprodukt og drikkar: Dei ynskjer mellom anna å oppdatere den offisielle matvaretabellen med næringsopplysningar for fleire vegetariske alternativ.

16 av dei 25 produkta er middagsprodukt, og med eitt unnatak er dei alle saman etterlikningar av kjøtprodukt. Unnatak er kikertbasert falafel frå Hälsans Kök. Dei andre 15 produkta er kjøtbollar, burgarar, pølser og farsar laga med base i smaklause og ultraprosesserte proteinkjelder som soya- og erteprotein. Korleis vert då næringsinnhaldet i dei ferdige produkta?

Overeting

Havforskingsinstituttet har gjennomført undersøkinga for Mattilsynet. Kort oppsummert finn dei at dei vegetariske alternativa inneheld meir karbohydrat og mindre feitt enn dei kjøtbaserte originale dei prøver å kopiere. Proteininnhaldet er temmeleg likt, om vi skal tru oppsummeringa i rapporten.

Og då er vel alt i orden? Men både feitt, protein og karbohydrat er jo sekkepostar i næringsrapporten og syner langt frå heile helsesanninga. Dei siste åra har forskarar fått meir og meir kjøt på beinet for teoriar om at di meir prosesserte matvarer er, di meir usunne vert dei. Ultraprosessert mat har vorte nærast eit skjellsord, fordi ein meiner at di meir ein har rive ei råvare frå kvarandre, di meir har ein på ein eller annan måte øydelagt ikkje berre råstoffa, men òg korleis dei ulike næringsstoffa møter kroppen og fordøyingssystemet vårt.

Undersøkingar har mellom anna synt at personar som et mykje ultraprosessert mat, et fleire kaloriar enn om dei, med tilsvarande livsførsel, et reine råvarer. Og då legg dei på seg, då. Og utviklar livsstilsrelaterte sjukdommar.

Ultraunødvendig

Og kva er ultraprosessert mat? Jau, matvarer der råvara ikkje lenger kan kjennast att i det ferdige produktet. Soyapølser, erteburgar og soyafarse er krondøme på produkt som er skapte ved at ei råvare er plukka frå kvarandre og tilsett ei rekke smaks- og konsistenshevarar for å likne ei anna råvare.

Er det verkeleg dette som skal drive fram eit nytt, grønare kosthald i Noreg? Ein ny og spanande ting som skal skje i 2022, er at vi får nye offisielle kosthaldsråd. Ei arbeidsgruppe har halde på med dette i fleire år. I tillegg til å oppdatere seg på forsking i dei felta som alt er dekte av kosthaldsråda, har gruppa valt seg fleire nye felt som skal inn i rådgjevinga. Eit av dei er tilarbeidd mat, og eit anna er berekraft.

Det vert spanande å sjå kva konklusjonen vert av dette arbeidet. Får vi kosthaldsråd for inntak av ultraprosessert mat – og korleis slår det i så fall ut for vegetaralternativa?

Heldigvis har matkartet monaleg fleire alternativ å by på enn berre pølser og burgarar. Ein kvardag med mindre kjøt treng ikkje vere det same som å byte ut kjøtpølser med vegetarpølser. Vår grøne verd er monaleg mykje større og mykje enklare. Like lite som ein kjøt- eller fiskemiddag treng ein vegetarisk middag kome frå ein pose. Dei aller fleste grønsaker treng ikkje vere innom ein einaste fabrikk eller prosesseringsmaskin for å verte sunn, god, fargerik og kvardagsvenleg middag.

Siri Helle