Når er det vi nordmenn kjenner oss tøffast, stautast, ja, aller mest som ekte vikingar? Er det når vi ravar rundt i framande gater med vikinghjelm på, feirande at vi har tatt nok eit idrettsgull, noko ingen andre enn nordmennene får med seg? Er det når vi i eit knapt sekund byter ut varm badstove med kaldt fjordvatn, ein tradisjon vi openbert har henta frå finnane? Eller er det når vi med den største sjølvfylgje – og godt med alkohol – mumsar i oss eit salta, kanskje røykt, men heilt sikkert ihelkokt saueauge?

Eg held ein knapp – eller kanskje, i augneblinken, eit auge – på det siste. Dei innvigde et sjølvsagt auget fyrst når dei et sauehovud, medan augefeittet er varmt. Men vi gjev oss ikkje der – vi gomlar oss vidare gjennom tunge og kjakar, før vi avsluttar måltidet med å suge på sauetennene. Vi veit skilnaden på skoltar, dei flådde hovuda som berre er salta, og smalahove, der hovudet har fått behalde huda på, men er røykt i tillegg til spekt. Og så kjenner vi oss skikkeleg urnorske. Urbarske. Eine og aleine på toppen av verda.

OK, kanskje vi kan dele tradisjonen med islendingane. Smalahovevarianten deira, svid, kjem trass alt frå same tradisjon, og også dei lyt få kalle seg vikingar, men der stoppar det. Dette kan det då ikkje vere nokon andre i verda som er tøffe nok til å prøve seg på?

Mellom øyra

Så kortsynt kan ein verte av å stire inn i eigne saueauge at ein ikkje innser at sjølvsagt har andre sauehaldande samfunn sett verdien av det som sit mellom og framom øyra på dyret. For sauen er ikkje dum, og det er ikkje saueetande samfunn andre stadar heller.

Sjølv vart eg nyleg gjord merksam på denne sjølvfylgja i eit sosialt lag av det vidreiste mennesket Asbjørn Øverås, som venleg lèt meg stele innsikta hans og nytte ho i ein siste spaltetekst før jul. Eg kan ikkje, som Øverås, tileigne meg smaklege erfaringar, men eg kan nytte internettet til å dukke ned i kva resten av verda finn på å nytte sauehovudet til.

Retten khash, som truleg kjem frå Armenia, men òg vert eten i land som Afghanistan, Bulgaria, Hellas, Mongolia og Iran, er ei gryte som i tillegg til hovud inkluderer føter og magesekk. I Armenia vert gryta gjerne eten til frukost i vinterhalvåret, og ho er sett på som lækjande.

I Iran vert kalle-pache – hovud og fot – kokt med sitron og kanel, og der òg kan retten vere eit frukostmåltid. For underteikna er det litt ekstra artig at ein liknande rett på pakistansk har fått namnet siri paya.

Også i Skottland slår dei hovud og føter saman når dei lagar suppa powsowdie.

Tibetanarar kokar sauehovud med karri og fennikel i retten lunggoi katsa.

I verda utanfor synest dei rett og slett mindre opptekne av å halde hovudet skilt frå andre kroppsdelar. Ja, kanskje har dei eit meir avslappa forhold til hovudmat i det heile. Om vi ser slik på det, altså utan kulturelle konnotasjonar, er jo ikkje hovud og auge rarare mat enn lår og hjarte.

Hjernetom

I enkelte land vil dei nok hevde at eit norsk sauehovud manglar det viktigaste: Éin ting er alt hjernen inneheld som ikkje går an verken å ta, smake eller lukte på. Men han inneheld jo òg godt med feitt – eit feitt som marokkanarane foredlar til ei delikatesse ved hjelp av krydder som spisskummen, koriander, gurkemeie og kvitlauk.

Indarane gjer noko av det same, men dei kallar det maghaz eller bheja når dei sauterer hjerne i karrisaus.

Vi må gjerne slå oss på brystet med augeetinga vår. At vi ikkje er redde for å ete mat som ser på oss, er trass alt eit kvalitetsteikn. Problemet er snarare at kjøtmat som hovudregel liknar for lite på dyret det ein gong har vore, enn for mykje. At vi samlast i lystig lag kring ritualet der ein elles lite påakta stykkingsdel av eit lite påakta dyr faktisk får skine som den delikatessa det er, er òg ein tradisjon å halde fast ved.

Det einaste vi kan legge frå oss, er trua på at vi er så mykje betre enn alle andre. For det er vi ikkje – ikkje denne gongen heller. Vi er heilt på det jamne, og det er meir enn godt nok.

Siri Helle