Har du ete yoghurt rett frå eit lite beger, drukke sjokolademjølk eller kjøpt brus på Burger King dei siste par månadane? Då har du truleg lagt merke til – kanskje endåtil smakt – konsekvensane av eit EU-direktiv.

Ja, for du har truleg merka deg at skeia i God Morgon-yoghurten og sugerøyret som heng fast på sjokolademjølka, ikkje er så glatt og hardt som det var før sommaren? At artiklane somme tider luktar og smakar litt som papp, andre gongar som papir, eller rett og slett trevirke? Det er sjølvsagt rett og slett fordi EUs direktiv om eingongsartiklar av plast har tredd i kraft.

Sidan 3. juli i år har det ikkje lenger vore lov å selje artiklar i eingongsplast. Eller, vent no litt, sit du ikkje og et yoghurten ditt frå eit beger? Og begeret, er ikkje det laga av plast? Og kva med den kartongen sjokolademjølka er i, han ville vel ikkje klart å halde på væska om han utelukkande var laga av papp? Kvifor er han då lovleg?

Mange fine ord

Årsaka er like uforståeleg som ho er logisk: Fordi EUs direktiv om eingongsartiklar av plast, det såkalla SUP-direktivet, ikkje set ned forbod mot alle artiklar laga av plast. Ikkje enno iallfall. Så langt er det knivar, gaflar, skeier, tallerkar, bomullspinnar, rørepinnar og sugerøyr som er forbodne å omsette – og alle former for beger laga av isopor.

Andre typar matbeger i plast er berre omfatta av det nest hardaste verkemiddelet i SUP-direktivet: krav til redusert forbruk. I denne kategorien krev EU enno ikkje anna enn at kvart land i 2026 skal syne til ein «målbar reduksjon» av forbruket samanlikna med 2022.

Sjølve begera som held på maten, treng vi altså ikkje byrje å redusere bruken av før neste år. Kjem vi til å klare det? Bransjen og styresmaktene har laga ein intensjonsavtale med mange fine ord: «utarbeide et grunnlag for å avtale etterprøvbare miljømål» og «etablere et forum for erfaringsutveksling».

Framleis ubalanse

Noko er på gang. Men sidan mykje enno er i det blå, kan vi ta oss tid til å spørje om det som jo eigentleg må vere målet: Vil SUP-direktivet hjelpe oss å verte kvitt plast på avvegar, og vil det bidra til eit meir miljøvenleg og berekraftig matforbruk?

Dei artiklane som alt er forbodne, står for 86 prosent av alle eingongsplastartiklar ein har funne på strendene i EU. Og nærare halvparten – 49 prosent – av marint avfall er eingongsplastprodukt. Meieriet Tine seier dei aleine kan kutte plastforbruket sitt med 100 tonn i året ved å fjerne plastikk frå sugerøyr og skeier.

Det er altså gode sjansar for reinare strendar framover. Men om det i sin tur inneber meir balanserte miljørekneskap, sjå det er eit anna spørsmål.

For verken skeiene eller sugerøyra forsvinn jo. Dei vert berre bytte ut med variantar i papp, trevirke, bambus eller andre materialar baserte på fornybare kjelder. Ja, fornybar i motsetnad til fossil plastikk frå olje, altså. Men desse nye materiala har to bakdelar målte opp mot den gamle oljen: For det fyrste krev dei mykje meir ressursar per eining – det går med mange gonger meir bambus til ei bambusskei enn olje til ei plastskei. For det andre er – tru det eller ei – bambusskeia vanskelegare å resirkulere.

Plast kan resirkulerast, berre ikkje til same steg i næringskjeda. Ei bensinkanne kan i teorien ha restar av bensin sittande i plasten, og dei restane vil vi ikkje ha i yoghurtbegera. Dette – korleis reinse plast så han vert kjemisk rein – kan likevel syne seg enklare enn mykje anna i eingongsemballasjedebatten: Det er nemleg eit teknologisk – ikkje politisk – spørsmål.

Bambusskeier reddar ikkje verda. Det trur eg verken produsentar, politikarar, EU-byråkratar eller miljøvernarar trur. Skal vi få bukt med plastproblemet, må vi gjere to ting: Vi må få plast inn i meir lukka krinslaup, og vi må produsere færre produkt som krev eingongsemballasje. Det vil seie færre yoghurtbeger, færre drikkekoppar og generelt mindre ferdig- og ta-med-mat.

For nokre år sidan vart momsen på å ta med mat ut av ein restaurant redusert. Om vi verkeleg bryr oss om plastikk på avvegar, er kanskje den endringa det fyrste vi burde reversere.

Siri Helle