Den offisielle norske merkeordninga for sunn mat – nøkkelholordninga – er revidert. For fyrste gong sidan 2015 er regelverket, som i kvardagslivet til mange fortel kva som er sunt og ikkje sunt, vorte oppdatert og tilpassa det som faktisk finst i butikkane no. Det er temmeleg viktig – for nøkkelholet definerer kva som er sunnast innanfor ein gjeven kategori. For at eit produkt skal få nøkkelholmerking, til dømes ekstra lett mjølk, må det finnast eit anna liknande produkt som ikkje får det, til dømes heilmjølk.

Og sidan 2015 har det kome mange nye produkt i butikkhyllene våre. Mange av dei er ferdigrettar, og mange av dei er meir eller mindre vegetariske. Berre tenk deg om: Kor mange variantar av ferdige pastarettar, eller linsegryter, venta du å finne i butikken då barnet ditt var seks år yngre enn det er i dag? Korleis såg utvalet til Fjordland ut det året Parisavtalen vart vedteken? Greitt nok, vi hadde kjøtkaker og raspeballar, men var temmeleg langt unna laks teryaki, havrelunsj, suppeboksar og smoothie i skål.

Difor er det kanskje på sin plass at den store endringa i siste versjon av nøkkelholordninga er nettopp at det vert mogleg å sertifisere ferdigrettar. Men det må likevel vere lov å spørje: Er det eit framskritt?

Dei fire store

«Vi håper produsentene vil utvikle og merke flere sunnere ferdigretter med Nøkkelhullet. Det vil gjøre det enklere å ha et kosthold i tråd med helsemyndighetenes kostråd», seier Linda Grandlund, divisjonsdirektør i Helsedirektoratet, i ei pressemelding i høve revisjonen.

Ho set altså likskapsteikn mellom nøkkelholmerkte ferdigrettar og eit sunt kosthald, og her er det eg meiner vi kanskje går litt fort fram.

Lat oss difor gå attende og sjå kva nøkkelholmerkinga faktisk gjer. For å få sette det grøne nøkkelholet på innpakninga di må du tilfredsstille opptil fem kriterium: ligge under grensa for innhald av feitt (for nokre produkt også metta feitt), under grensa for tilsett sukker, for salt og – for brød og andre kornprodukt – over grensa for innhald av fiber. Grensene varierer i ulike kategoriar – naturleg nok, sidan målet med nøkkelholet ikkje er å skjere alt over ein kam, men å gjere det lett for forbrukarar å finne produktet som kjem best ut i kvar produktkategori.

Det er altså fire variantar av næringsstoff – feitt, sukker, salt og fiber – som definerer og utdefinerer sunn mat i Noreg. Ingen er usamde i at desse næringsstoffa er viktige å balansere i eit sunt kosthald. Men vert det heile likevel litt for enkelt?

Næringstettleik

Lat oss nytte ein fiktiv pastarett som døme: For å få nøkkelholmerke må han vere basert på fullkornspasta. Greitt nok. Så må sausen og pastaen i lag ikkje vere for salt, ikkje for feit og ikkje for søt. Men – og dette er eit stort men – desse fem kriteria seier i seg sjølv ingenting om kor næringsrikt produktet må vere.

I eit overflodskosthald, der for mange kaloriar er eit større helseproblem enn for få, er det ikkje rart at avgrensing er høgt på dagsordenen. Men når vi framleis et, er det fordi vi treng næringsstoff. Vi treng vitamin og mineral og protein og feitt og karbohydrat, men vi treng dei så konsentrerte som mogleg, utan alt fyllstoffet. Vi treng omega 3-feittsyrer i riktig forhold til omega 6-feittsyrer, vi treng minerala jern, kalsium, jod, fosfat, selen og sink, og kjøt er viktige kjelder til alle desse minerala. Vi må ete noko som kjem frå dyr for å få i oss vitaminet B12, som igjen trengst for å produserer raude blodlekamar, men vi treng svært lite potetstivelse og maltodekstrin og ekstra tilsett gluten i brødet og modifisert tapiokastivelse og stabilisatoren xantangummi.

Vi treng rettleiing i å ete riktig, ikkje berre unngå å ete feil. Skal vi byrje med statleg sertifisering av noko så matkulturelt og allmenndanna fordummande som ferdigmiddagar, burde sertifiseringsordninga i det minste klare å fange opp dette.

Per i dag er fiber det einaste næringsstoffet du er nøydd til å putte i den nøkkelholmerka maten din. Det held ikkje. Det gjer det heller ikkje at Helsedirektoratet skriv på nettsida si at «alle friske grønnsaker, poteter og belgvekster, samt fersk fisk er naturlige nøkkelhullsprodukter selv om de ikke er merket».

Nei, eg vil ikkje ha fleire klistrelappar på epla og pærene mine. Kanskje vil eg ikkje ha merkelappar eller -ordningar i det heile. Eg vil berre ha eit matsystem som verdset næringsrik mat. Skulle ikkje vere så vanskeleg, det, vel?    

Siri Helle