JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Frå matfatetKunnskap

Mjølk

Mjølk rett frå ku og geit er framleis ikkje næringsmiddel i Noreg.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Statsminister Erna Solberg kan mjølke ku, men vil ikkje late oss drikke mjølka før ho er pasteurisert.

Statsminister Erna Solberg kan mjølke ku, men vil ikkje late oss drikke mjølka før ho er pasteurisert.

Foto: Tore Meek / NTB

Statsminister Erna Solberg kan mjølke ku, men vil ikkje late oss drikke mjølka før ho er pasteurisert.

Statsminister Erna Solberg kan mjølke ku, men vil ikkje late oss drikke mjølka før ho er pasteurisert.

Foto: Tore Meek / NTB

4381
20210205
4381
20210205

Det har vore ein lang kamp. I over ti år har bønder, ystarar, matelskarar og andre forbrukarar kjempa for å ta attende ei av dei viktigaste – og mest symboltunge og tradisjonsberande – råvarene i norsk matproduksjon: mjølka slik ho kjem frå kua og geita.

Per i dag – 2021 – er ikkje mjølk eit næringsmiddel før det har vore gjennom ei pasteurisering på eit meieri. For å spesifisere siterer vi Skatteetaten:

«Det følger av animaliehygieneforskriften § 21 at all melk som omsettes til konsum skal være varmebehandlet (pasteurisert). Fra gård eller seter kan det omsettes upasteurisert melk direkte til forbruker for bruk i egen husholdning, dersom omsetningen skjer tilfeldig og ikke har preg av butikksalg. […] Utgangspunktet er derfor at melken må ha gjennomgått varmebehandling eller annen tilfredsstillende behandling etter ovennevnte forskrift før den anses som næringsmiddel avgiftsmessig sett.»

Det var dette – å kunne selje upasteurisert mjølk rett frå gardstank til forbrukar i avgrensa mengder og i eit kontrollert system – den nemnde grupperinga ynskte å endre på. I 2017 fekk dei med seg dåverande landbruksminister Jon Georg Dale (Frp) på å undersøke om dette var mogleg å få til. Reint formelt gjekk det ut på at Helse- og omsorgsdepartementet bad Mattilsynet greie ut eit forskriftsutkast som tillèt ein avgrensa omsetnad av rå, upasteurisert mjølk.

Resultatet kom for nokre veker sidan: Det vert ikkje noko forskriftsutkast. Det vert framleis ikkje lov – i organiserte former, vel å merke – å selje rå mjølk i Noreg.

Lov på ulik vekedag

Kvifor denne konflikten? Mjølk er ei sukkerhaldig væske med temmeleg høg pH. Det gjer henne til eit godt levemiljø for sopp og bakteriar. Ein del av dei kan vere skikkeleg skadelege – som ulike E. coli-bakteriar, til dømes, eller stafylokokkar. Om fersk, upasteurisert og usyrna mjølk ikkje vert halden kald, kan det vere farleg å drikke henne. Difor har vi sidan femtitalet hatt eit forbod mot omsetnad av upasteurisert mjølk i Noreg.

Eller – forbod? Som sitatet frå Skatteetaten ovanfor syner, er det tillate med tilfeldig sal av mjølk rett frå bonde til forbrukar. Tilfeldig vil til dømes seie at kunden ikkje kan kome på same dag kvar veke, og ho må ha med seg eigen emballasje til mjølka.

Her ligg noko av det absurde i at departementet avviser ei forskrift for regulert, avgrensa sal av rå mjølk: Ei slik forskrift ville gjere det mogleg – og naudsynt – for seljarar å informere kjøparar om handsaming og oppbevaring av mjølka. Det kunne til dømes vore gjort på emballasjen produsenten då ville kunne lage.

Ja, den upasteuriserte mjølka kunne merkast slik vi merker andre matvareprodukt med potensiell helserisiko. Det er nemleg langt frå berre mjølk som kan vere enten sunn eller skadeleg for oss, alt etter korleis produsenten og vi forbrukarar handsamar produktet.

Andre farar

Den vanlegaste bakterielle årsaka til diarésjukdom i Noreg er campylobacter. Den nest vanlegaste smittekjelda til campylobacter er å «tilberede eller spise fjørfeprodukter kjøpt rått». Sagt i klartekst: Vi må varmehandsame kylling før vi et han, og vi må vaske skjerefjøl, kniv og fingrar, slik at vi ikkje fører eventuell smitte vidare. Om det er enkelt, er det fordi vi har lært oss det.

Og kyllingen er langt frå aleine. Til dømes tilrår Mattilsynet å skylje all frukt og alt grønt før inntak. Årsaka kan vere alt frå plantevernmiddel til bakteriar. Dei tilrår endåtil å koke frosne bær dersom dei er importerte: Det har nemleg vore fleire utbrot av norovirus og hepatitt A frå slike bær som kan verte smitta av både vatningsvatn og uhygienisk handtering. Aller flest sjukdomsutbrot har vi kanskje frå ferdig oppskoren salat: Seinast i desember i fjor var truleg slik salat årsaka til eit utbrot med tarmbakterien Yersinia enterocolitica.

Å leve inneber risiko, og vi har fagstyresmakter som hjelper oss vanlege, dødelege med å balansere denne risikoen. Men noko ansvar bør vi framleis få ta sjølve. Forslaget som låg til grunn, var eit særs avgrensa sal som i all hovudsak var retta mot særs opplyste forbrukarar og bønder. Dei burde kunne få nytte alt potensialet som ligg i å produsere det styresmaktene sjølve gjerne kallar verdas beste mjølk.

Siri Helle

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Det har vore ein lang kamp. I over ti år har bønder, ystarar, matelskarar og andre forbrukarar kjempa for å ta attende ei av dei viktigaste – og mest symboltunge og tradisjonsberande – råvarene i norsk matproduksjon: mjølka slik ho kjem frå kua og geita.

Per i dag – 2021 – er ikkje mjølk eit næringsmiddel før det har vore gjennom ei pasteurisering på eit meieri. For å spesifisere siterer vi Skatteetaten:

«Det følger av animaliehygieneforskriften § 21 at all melk som omsettes til konsum skal være varmebehandlet (pasteurisert). Fra gård eller seter kan det omsettes upasteurisert melk direkte til forbruker for bruk i egen husholdning, dersom omsetningen skjer tilfeldig og ikke har preg av butikksalg. […] Utgangspunktet er derfor at melken må ha gjennomgått varmebehandling eller annen tilfredsstillende behandling etter ovennevnte forskrift før den anses som næringsmiddel avgiftsmessig sett.»

Det var dette – å kunne selje upasteurisert mjølk rett frå gardstank til forbrukar i avgrensa mengder og i eit kontrollert system – den nemnde grupperinga ynskte å endre på. I 2017 fekk dei med seg dåverande landbruksminister Jon Georg Dale (Frp) på å undersøke om dette var mogleg å få til. Reint formelt gjekk det ut på at Helse- og omsorgsdepartementet bad Mattilsynet greie ut eit forskriftsutkast som tillèt ein avgrensa omsetnad av rå, upasteurisert mjølk.

Resultatet kom for nokre veker sidan: Det vert ikkje noko forskriftsutkast. Det vert framleis ikkje lov – i organiserte former, vel å merke – å selje rå mjølk i Noreg.

Lov på ulik vekedag

Kvifor denne konflikten? Mjølk er ei sukkerhaldig væske med temmeleg høg pH. Det gjer henne til eit godt levemiljø for sopp og bakteriar. Ein del av dei kan vere skikkeleg skadelege – som ulike E. coli-bakteriar, til dømes, eller stafylokokkar. Om fersk, upasteurisert og usyrna mjølk ikkje vert halden kald, kan det vere farleg å drikke henne. Difor har vi sidan femtitalet hatt eit forbod mot omsetnad av upasteurisert mjølk i Noreg.

Eller – forbod? Som sitatet frå Skatteetaten ovanfor syner, er det tillate med tilfeldig sal av mjølk rett frå bonde til forbrukar. Tilfeldig vil til dømes seie at kunden ikkje kan kome på same dag kvar veke, og ho må ha med seg eigen emballasje til mjølka.

Her ligg noko av det absurde i at departementet avviser ei forskrift for regulert, avgrensa sal av rå mjølk: Ei slik forskrift ville gjere det mogleg – og naudsynt – for seljarar å informere kjøparar om handsaming og oppbevaring av mjølka. Det kunne til dømes vore gjort på emballasjen produsenten då ville kunne lage.

Ja, den upasteuriserte mjølka kunne merkast slik vi merker andre matvareprodukt med potensiell helserisiko. Det er nemleg langt frå berre mjølk som kan vere enten sunn eller skadeleg for oss, alt etter korleis produsenten og vi forbrukarar handsamar produktet.

Andre farar

Den vanlegaste bakterielle årsaka til diarésjukdom i Noreg er campylobacter. Den nest vanlegaste smittekjelda til campylobacter er å «tilberede eller spise fjørfeprodukter kjøpt rått». Sagt i klartekst: Vi må varmehandsame kylling før vi et han, og vi må vaske skjerefjøl, kniv og fingrar, slik at vi ikkje fører eventuell smitte vidare. Om det er enkelt, er det fordi vi har lært oss det.

Og kyllingen er langt frå aleine. Til dømes tilrår Mattilsynet å skylje all frukt og alt grønt før inntak. Årsaka kan vere alt frå plantevernmiddel til bakteriar. Dei tilrår endåtil å koke frosne bær dersom dei er importerte: Det har nemleg vore fleire utbrot av norovirus og hepatitt A frå slike bær som kan verte smitta av både vatningsvatn og uhygienisk handtering. Aller flest sjukdomsutbrot har vi kanskje frå ferdig oppskoren salat: Seinast i desember i fjor var truleg slik salat årsaka til eit utbrot med tarmbakterien Yersinia enterocolitica.

Å leve inneber risiko, og vi har fagstyresmakter som hjelper oss vanlege, dødelege med å balansere denne risikoen. Men noko ansvar bør vi framleis få ta sjølve. Forslaget som låg til grunn, var eit særs avgrensa sal som i all hovudsak var retta mot særs opplyste forbrukarar og bønder. Dei burde kunne få nytte alt potensialet som ligg i å produsere det styresmaktene sjølve gjerne kallar verdas beste mjølk.

Siri Helle

Å leve inneber risiko, og vi har fagstyresmakter som hjelper oss vanlege, døde­lege å balansere denne risikoen.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Skulpturen «Moren» av Tracey Emin utanfor Munchmuseet i Oslo.

Skulpturen «Moren» av Tracey Emin utanfor Munchmuseet i Oslo.

Foto: Anne-Line Aaslund

KunstFeature

«Moren» og søstrene hennar

Kor original er den ni meter høge skulpturen «Moren», som er plassert utanfor Munchmuseet? Før avdukinga 4. juni 2022 hadde kunstnaren Tracey Emin alt produsert og stilt ut nær identiske skulpturar på tre meter.

ÅshildEliassen
Skulpturen «Moren» av Tracey Emin utanfor Munchmuseet i Oslo.

Skulpturen «Moren» av Tracey Emin utanfor Munchmuseet i Oslo.

Foto: Anne-Line Aaslund

KunstFeature

«Moren» og søstrene hennar

Kor original er den ni meter høge skulpturen «Moren», som er plassert utanfor Munchmuseet? Før avdukinga 4. juni 2022 hadde kunstnaren Tracey Emin alt produsert og stilt ut nær identiske skulpturar på tre meter.

ÅshildEliassen
Johannes Engelsen Espedals «Brottsjø» (2023) er laga av eit gamalt stakittgjerde frå kyrkjegarden ved Hoff kyrkje på Toten.

Johannes Engelsen Espedals «Brottsjø» (2023) er laga av eit gamalt stakittgjerde frå kyrkjegarden ved Hoff kyrkje på Toten.

Foto: Eva Furseth

Meldingar
Eva Furseth

Retrobølgje på Haustutstillinga

Haustutstillinga 2024 er ei spenstig og særs variert utstilling. Her er det ingen kunstnarar som trampar i takt.

Partileiinga etter landsmøtet i Sosialistisk Venstreparti 22. februar 1976: Frå venstre nestleiar Steinar Stjernø, ny formann Berge Furre, nestleiar Berit Ås, parlamentarisk leiar Reidar T. Larsen og partisekretær Rune Fredh. Plakat: Mot kapitalmakt.

Partileiinga etter landsmøtet i Sosialistisk Venstreparti 22. februar 1976: Frå venstre nestleiar Steinar Stjernø, ny formann Berge Furre, nestleiar Berit Ås, parlamentarisk leiar Reidar T. Larsen og partisekretær Rune Fredh. Plakat: Mot kapitalmakt.

Foto: Henrik Laurvik / NTB

BokMeldingar
Bjørn Kvalsvik Nicolaysen

Personleg rapport om SV

Boka Steinar Stjernø har skrive om SV, reiser indirekte mange spørsmål utan svar.

Ukrainsk personell bruker søkjelys når dei ser etter russiske dronar.

Ukrainsk personell bruker søkjelys når dei ser etter russiske dronar.

Foto: Gleb Garanich / Reuters / NTB

Samfunn
Andrej Kurkov

Pengar er makt

Krigen utløyser stadig nye kontroversar, som når kopeken får nytt namn, medan dei russiske droneåtaka forsterkar konflikten mellom Belarus og Russland.

Sjukepleiar støttar ein pasient ved eit norsk sjukehus. Sidan 2019 har sjukefråværet auka med 25 prosent i Noreg, og sjukepleiarar er blant yrkesgruppene med høgast sjukefråvær.

Sjukepleiar støttar ein pasient ved eit norsk sjukehus. Sidan 2019 har sjukefråværet auka med 25 prosent i Noreg, og sjukepleiarar er blant yrkesgruppene med høgast sjukefråvær.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Samfunn

Ei skrantande folkehelse

Kan det tenkast at sjukefråværet aukar fordi fleire enn før blir sjuke?

Per Anders Todal
Sjukepleiar støttar ein pasient ved eit norsk sjukehus. Sidan 2019 har sjukefråværet auka med 25 prosent i Noreg, og sjukepleiarar er blant yrkesgruppene med høgast sjukefråvær.

Sjukepleiar støttar ein pasient ved eit norsk sjukehus. Sidan 2019 har sjukefråværet auka med 25 prosent i Noreg, og sjukepleiarar er blant yrkesgruppene med høgast sjukefråvær.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Samfunn

Ei skrantande folkehelse

Kan det tenkast at sjukefråværet aukar fordi fleire enn før blir sjuke?

Per Anders Todal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis