JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Frå matfatetKunnskap

Mattrøbbel

Det er dyrt å lage mat. Så dyrt at maten somme stader manglar heilt. 

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
I USA manglar mellom 10 og 15 prosent av matvarene ein elles finn i butikkhyllene.

I USA manglar mellom 10 og 15 prosent av matvarene ein elles finn i butikkhyllene.

Foto: Sarah Silbiger / Reuters / NTB

I USA manglar mellom 10 og 15 prosent av matvarene ein elles finn i butikkhyllene.

I USA manglar mellom 10 og 15 prosent av matvarene ein elles finn i butikkhyllene.

Foto: Sarah Silbiger / Reuters / NTB

4142
20220121
4142
20220121

Trudde norske daglegvarekjeder verkeleg at dei skulle kome unna med å skulde på høge gjødselprisar når dei skrudde opp prisane i butikkane sine?

Då har dei kraftig undervurdert landbruksnæringa her til lands. For derfrå fekk dei passet sitt påskrive rimeleg kjapt: Om bønder landet over slit med høge straumrekningar, dyre gjødselsekker og ei generell kraftig prisstigning for tida, har dei ikkje kunna ta ut eit øre av dei kostnadene gjennom auka prisar. Tvert om har mjølkebønder fått kutt i mjølkeprisen som fylgje av at deira eige meieri, Tine, også slit med kostnadsaukane.

Denne bodskapen klarer bondenæringa heldigvis utmerkt godt å få ut. Ei stadig sterkare frykt for å verte utraderte har fått fram mange sterke, kloke bonderøyster. Ei av dei er den særs skriveføre generalsekretæren i Noregs Bonde- og Småbrukarlag, Anders Nordstrand, som skriv dette om situasjonen i dag:

«Når en politisk fastlåst inntektsside med maksimalpriser møter et kostnadsbilde som er bestemt av verdensmarkedets tilbud og etterspørsel på energi, gjødsel og korn vert det trøbbel. Og midt i dette trøbbelet står den norske bonden og matprodusenten. Uten mulighet til å unnslippe. Det som er enda mer alvorlig er at det truer vår egen evne til å forsørge oss selv med de viktigste matvarene.»

Styring eller ikkje?

På den eine sida har ein politisk styring, på den andre sida ein fri marknad. Nett no vert marknaden overkøyrd av det politiske systemet. Spørsmålet er om vi skal late systemet få halde fram med det. Når det politiske systemet tilsynelatande berre lagar trøbbel, slik dei stortingsvedtekne målprisane på mat gjer når dei ikkje held tritt med kostnadene i resten av samfunnet, skal vi då berre fjerne det?

Eit av dei landa som har fjerna styringa, er USA. Og der er situasjonen kanskje endå verre enn i Noreg, nett no. I det minste manglar dei mellom 5 og 10 prosent av varene i daglegvarehyllene sine. Bortimot ein tiandepart av maten dei brukar å kjøpe, er ikkje lenger der, og problemet gjeld over heile USA.

Årsakene er mange, det skal seiast, og omikron er ei ikkje ubetydeleg ei. Tilsette ved supermarknader er utsette. Mange har slutta – minst 120.000 stillingar i daglegvarebransjen står no tomme i USA.

Men om dei hadde hatt folk, er det ikkje sikkert dei hadde hatt noko å fylle hyllene med. For trailersjåførar vert òg sjuke. Og så finst det generelt for få av dei, for dei får så dårleg betalt. No går drivstoffprisane opp i tillegg.

Ja, og så har det vore dårleg vêr, noko som særleg går ut over mat som kjem lasta på skip. Mange stadar går òg avlingane ned som fylgje av uvêr og klimaendringar.

Aluminiumsmangel

Kanskje er det største problemet at vi gjort oss fullstendig avhengige av eit system der alt går an å få tak i – heile tida. Vi planlegg ikkje lenger, vi lagrar ikkje korn for dårlege tider, vi har ikkje lager bak butikken, men tingar heile tida nytt frå ein stad langt vekke.

Eller er nettopp det at vi lagrar og sparer, ein del av problemet? Hermetikkindustrien i USA slit med å få tak i hermetikkboksar fordi så mange har byrja å lagra mat i kjellaren, at det er lite aluminium å få tak i. Aluminiumsprodusentane klarer ikkje å halde tritt med krisemaksimeringa vår.

Og når ein handlar over heile verda, vert ein påverka av kva som skjer over heile verda. Når det no kjem monaleg færre containerar inn til Port of Los Angeles, den største hamna i USA, enn det gjorde på same tid i fjor, er det mellom anna fordi det er færre matvarer å få kjøpt på verdsmarknaden.

Slik kan vi, om vi snur denne sida til, velje å glede oss over at vi ikkje er aleine om å ha problem i matvarebransjen. Men det er vel knappast særleg å glede seg over.

Kanskje skal vi heller innsjå at vår eigen, framleis temmeleg godt fordelte matproduksjon er det tryggaste kortet vi har i dette spelet. Og skal vi verne om han, må vi bruke alle korta vi har – inkludert det politiske. Speler vi det riktig, har vi gode sjansar til å både berge norsk matproduksjon og unngå prissjokk i handlekorga.

Siri Helle

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Trudde norske daglegvarekjeder verkeleg at dei skulle kome unna med å skulde på høge gjødselprisar når dei skrudde opp prisane i butikkane sine?

Då har dei kraftig undervurdert landbruksnæringa her til lands. For derfrå fekk dei passet sitt påskrive rimeleg kjapt: Om bønder landet over slit med høge straumrekningar, dyre gjødselsekker og ei generell kraftig prisstigning for tida, har dei ikkje kunna ta ut eit øre av dei kostnadene gjennom auka prisar. Tvert om har mjølkebønder fått kutt i mjølkeprisen som fylgje av at deira eige meieri, Tine, også slit med kostnadsaukane.

Denne bodskapen klarer bondenæringa heldigvis utmerkt godt å få ut. Ei stadig sterkare frykt for å verte utraderte har fått fram mange sterke, kloke bonderøyster. Ei av dei er den særs skriveføre generalsekretæren i Noregs Bonde- og Småbrukarlag, Anders Nordstrand, som skriv dette om situasjonen i dag:

«Når en politisk fastlåst inntektsside med maksimalpriser møter et kostnadsbilde som er bestemt av verdensmarkedets tilbud og etterspørsel på energi, gjødsel og korn vert det trøbbel. Og midt i dette trøbbelet står den norske bonden og matprodusenten. Uten mulighet til å unnslippe. Det som er enda mer alvorlig er at det truer vår egen evne til å forsørge oss selv med de viktigste matvarene.»

Styring eller ikkje?

På den eine sida har ein politisk styring, på den andre sida ein fri marknad. Nett no vert marknaden overkøyrd av det politiske systemet. Spørsmålet er om vi skal late systemet få halde fram med det. Når det politiske systemet tilsynelatande berre lagar trøbbel, slik dei stortingsvedtekne målprisane på mat gjer når dei ikkje held tritt med kostnadene i resten av samfunnet, skal vi då berre fjerne det?

Eit av dei landa som har fjerna styringa, er USA. Og der er situasjonen kanskje endå verre enn i Noreg, nett no. I det minste manglar dei mellom 5 og 10 prosent av varene i daglegvarehyllene sine. Bortimot ein tiandepart av maten dei brukar å kjøpe, er ikkje lenger der, og problemet gjeld over heile USA.

Årsakene er mange, det skal seiast, og omikron er ei ikkje ubetydeleg ei. Tilsette ved supermarknader er utsette. Mange har slutta – minst 120.000 stillingar i daglegvarebransjen står no tomme i USA.

Men om dei hadde hatt folk, er det ikkje sikkert dei hadde hatt noko å fylle hyllene med. For trailersjåførar vert òg sjuke. Og så finst det generelt for få av dei, for dei får så dårleg betalt. No går drivstoffprisane opp i tillegg.

Ja, og så har det vore dårleg vêr, noko som særleg går ut over mat som kjem lasta på skip. Mange stadar går òg avlingane ned som fylgje av uvêr og klimaendringar.

Aluminiumsmangel

Kanskje er det største problemet at vi gjort oss fullstendig avhengige av eit system der alt går an å få tak i – heile tida. Vi planlegg ikkje lenger, vi lagrar ikkje korn for dårlege tider, vi har ikkje lager bak butikken, men tingar heile tida nytt frå ein stad langt vekke.

Eller er nettopp det at vi lagrar og sparer, ein del av problemet? Hermetikkindustrien i USA slit med å få tak i hermetikkboksar fordi så mange har byrja å lagra mat i kjellaren, at det er lite aluminium å få tak i. Aluminiumsprodusentane klarer ikkje å halde tritt med krisemaksimeringa vår.

Og når ein handlar over heile verda, vert ein påverka av kva som skjer over heile verda. Når det no kjem monaleg færre containerar inn til Port of Los Angeles, den største hamna i USA, enn det gjorde på same tid i fjor, er det mellom anna fordi det er færre matvarer å få kjøpt på verdsmarknaden.

Slik kan vi, om vi snur denne sida til, velje å glede oss over at vi ikkje er aleine om å ha problem i matvarebransjen. Men det er vel knappast særleg å glede seg over.

Kanskje skal vi heller innsjå at vår eigen, framleis temmeleg godt fordelte matproduksjon er det tryggaste kortet vi har i dette spelet. Og skal vi verne om han, må vi bruke alle korta vi har – inkludert det politiske. Speler vi det riktig, har vi gode sjansar til å både berge norsk matproduksjon og unngå prissjokk i handlekorga.

Siri Helle

Nett no vert marknaden overkøyrd av det politiske systemet.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Alle foto: Håvard Rem

UtanriksSamfunn
Håvard Rem

Det blonde reservatet

PALM BEACH: Krig og folkevandring verkar inn på alle vestlege val. Eit amerikansk presidentval kan verka andre vegen òg.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

UtanriksSamfunn
Ida Lødemel Tvedt

Ein lang marsj mot idiotveldet

NEW YORK: Sett frå minnestunda for Lewis Lapham ser den politiske dagsordenen i USA mindre ny ut.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

Foto: Lisa Leutner / Reuters/ NTB

KommentarSamfunn
Sigurd Arnekleiv Bækkelund

Politikk i grenseland

Austerrikarane ser på seg sjølv som ein fredsnasjon. Likevel røystar ein tredel på prorussiske høgrepopulistar.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø
Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis