Plantebaserte kyllingnuggets. Plantebasert pølse. Plantebasert burgar, snitsel, ja, endåtil plantebasert biff er no å finne i kvar einaste daglegvarebutikk. Er det framleis provoserande, eller har vi vorte vane med at fredagsbiffen like godt kan vere laga av hydrolisert soyaprotein, kikertmjøl eller gluten som av muskelmasse frå ku?

Spør du meg, kjem svaret bitte litt an på korleis dei vel å marknadsføre seg. Dersom dei reklamerer for seg sjølve og dei påståtte fordelane sine, får det no så vere. Det er når dei, som nederlandske Vivera, påstår å vere så mykje meir samvitsfulle val enn produkta dei vel å kopiere, at eg får piggane ut.

«More life less meat», er slagordet til Vivera, som i Noreg vert omsett av Friele Group – «meir liv, mindre kjøt», altså, og på pakningane sine skriv dei «Ved å velge dette produktet har du akkurat gjort (…) mange dyr en stor tjeneste.»

Ved å ete vegetarisk – og velje biff laga av hydrolysert soya- og kveiteprotein, solsikke- og kokosnøttolje og ei lang rekke tilsetjingsstoff – reddar du liv, hevdar Vivera. Og det er vel umogleg å vere usamd i? Eller?

Ikkje så enkelt

Å vere vegetarianar for å sleppe å ta liv er ikkje noko nytt. Dersom samvitet ditt seier at du ikkje skal ete noko som har levd, lèt du berre vere. Likevel: Du kan ikkje gå rett derfrå til å seie at å ikkje ete dyr er å gjere dei ei teneste. Så enkel er ikkje verda, og vi skal sjå på nokre døme.

Kjenner du til villsauen? Kanskje kjenner du til den gamalnorske sauen, eller vikingsauen, for den vesle ulldotten har etter kvart fått mange namn – han har rett og slett vorte kjær igjen.

Det var ikkje sjølvsagt: Då Selbjørn Villsaulag vart starta i 1956, var sauerasen som har anar attende til vikingtid og truleg endå lenger – og som har brukt alle dei tusenvis av åra på å tilpasse seg norsk kystklima så godt at dei veit å ete gras og urter om sommaren og spare lyngen til vinteren, som har vasstett, grov overull og mjuk, varmande underull – nesten heilt utrydda.

Berre nokre få flokkar var att då nokre eldsjeler i Austevoll skjøna at her måtte det gjerast noko. I dag er gamalnorsk sau, som han offisielt heiter, ikkje lenger ein truga rase, ifylgje Norsk institutt for bioøkonomi (Nibio). Kvifor ikkje? Kva skjedde i mellomtida?

Jau, vi byrja å ete gamalnorsk sau att. Vi skjøna at å avle på sau handla om meir enn å avle størst mogleg, at det er mogleg å selje lam og sau med lår på eitt og to kilo, at det høver godt til mange moderne familiemiddagar, og at smaken av sau som et tang og tare i fjøresteinane, er eit spanande supplement til fjellbeitande innlandssau. Vi berga den gamalnorske sauen fordi vi byrja å ete han.

Kobebiffen

Det same er vi i ferd med å gjere med kurasen vestlandsk fjordfe – rasen med eit kjøt som av mange har vorte samanlikna med den spinndyre japanske kobebiffen. For nokre tiår sidan var det berre nokre få vestlandsk fjordfe-dyr att – no er rasen gått frå «kritisk» til berre «truga» på lista til Nibio. Fordi vi har byrja å ete dei att.

Og slik er det over heile verda: Dei fleste truga dyrerasane i verda er ikkje snøtigrar eller pandabjørnar. Dei er husdyr. Dei er islandsk geiter, som berre finst på åtte gardsbruk, molo moshungo-kyllingar, som har fjørlaus nakke, er digre og skal gje ekstra godt kjøt og gode egg, men heldt på å døy ut etter at ei valdsbølgje råka den kenyanske delen av Riftdalen i 2008. Griserasen Glouchestershire Old Spot vert forsøkt berga gjennom opphavsmerking av dei særlege kvalitetane dette svinekjøtet har, og naragansett-kalkunen er ein av få kalkunartar i verda som framleis kan pare seg utan hjelp frå menneske, men han slit med å konkurrere med meir effektive, hurtigveksande kommersielle artsfrendar.

Alt dette mangfaldet – som i altfor liten grad finn vegen fram til middagsborda våre. Vi tenker og høyrer og pratar frykteleg mykje om kor mykje kjøt vi et og ikkje et. Kanskje skulle vi byte ut nokre av dei samtalane med ein om kva type kjøt vi et – og om det bidreg positivt eller negativt til det biologiske mangfaldet på planeten? I så fall kan vi fort kome fram til at det å berge eit dyr bidreg minst like mykje som ein monokulturell soyaåker som strekker seg over tusenvis av dekar.

Siri Helle