Kvalfangst
Kan smerta som endar livet, vegast opp mot fridommen som har fylt det?
Om denne vågekvalen solar seg, trimmar, søv eller dansar, skal eg ikkje seie, men mykje tyder på at han har valt aktiviteten sin heilt sjølv.
Foto via Wikimedia Commons
«Fangst av større hval er fortsatt en av de mest inhumane jaktmetodene som finnes. Selv med bomber og granater har man ikke funnet en måte å avlive dyra på en rask og sikker måte.» Ja, slik blir ein notis avrunda i avisa Klassekampen fredag 9. juni. Notisen er å finne under spalta «Kalender» og skriven i høve kvalfangaren Svend Foyns fødselsdag.
Svend Foyn laga den fyrste granatharpunen – våpenet som framleis vert nytta til å skyte vågekval – midt på 1800-talet, og det er liten tvil om kva han ville meint om orda notisforfattaren (namngjeven som MLN) skriv i samband med fødselsdagen hans. Kva ein mann som har vore død i over eit hundreår, vert sur for, er likevel mindre viktig i denne samanhengen. Spørsmålet vert om påstanden er riktig: Er kvalfangst i Noreg i 2023 ei inhuman form for jakt?
Dødsaugneblinken
Kva tid er eit dyr dødt? Om ein ikkje er på eit sjukehus, er det faktisk ikkje så lett å vite som ein skulle tru. Eg sat ein gong med ein påkøyrd liten hund på fanget i ein bil i nesten ein time medan vi køyrde han til dyrlegen. Han var død då han kom fram, det veit eg, men akkurat kva tid han døydde, det kan eg ikkje seie.
Då seier det seg sjølv at det ikkje er så lett å slå fast kva tid eit skote, fleire tonn tungt dyr som søkk gjennom vatn fleire hundre meter vekke, faktisk døyr. Det er òg tilfellet for vågekval som vert skoten på med granatharpun: Ein granatharpun fungerer slik at når granaten, som sit på spissen på harpunen, har gått 65–70 centimeter inn i kvalkroppen, vert det detonert ei sprengladning. Denne ladninga er pakka på ein slik måte at det oppstår ein trykkauke som spreier seg som ei boble i omgjevnadene. Trykkauken «kan være fatal for levende vev og organer også langt vekk fra detonasjonsstedet», ifylgje ein presentasjon om regelverk og framgangsmåte for avliving av vågekval laga av Havforskingsinstituttet.
Tilrådd skyteavstand er tretti meter. Skyttaren siktar på hjarte og vitale organ. Treffer skyttaren i fremre del av dyret, meiner Havforskingsinstituttet at nær 100 prosent av kvalane døyr momentant. Som regel er dødsårsaka skadar i sentralnervesystemet som fylgje av trykkbobla.
Det kan då ikkje vere så inhumant, kan det det, då? Vel, ifylgje ein studie Noah har funne fram, med tittelen The Norwegian Mink Whale Hunt 2011 and 2012. Studies on Killing Efficiency in the Hunt, tyder «umiddelbar død» at kvalane lever i eitt minutt etter treff. I snitt lever dei likevel med smerta i seks minutt eller høgst opp mot tjuefem minutt.
Livet før døden
Eitt eller seks eller tjuefem minutt med det som nok er temmeleg ulideleg smerte. Er det for mykje – for mykje for eit så intelligent dyr som ein vågekval?
Å argumentere med intelligens som mål på korleis ein kan ta livet av eit dyr, kan kanskje fungere om ein ikkje ynskjer å ta livet av noko dyr i det heile, men ikkje elles.
Heilt openbert vert det umogleg å bestemme kor ein skal sette grensa. I tillegg kan ei spørje seg kva type intelligens som skal verdsettast: Per i dag har vi menneske det med å verdsette høgast det som liknar mest på oss – altså ein individuell, tenkande intelligens. Men kvifor skal den vere meir verd enn den kollektive, instinktstyrte intelligensen synt i til dømes eit biesamfunn?
Det vi derimot skal verdsette, er at kvalen har fått leve eit fullverdig kvalliv frå han var fødd, og fram til få minutt før han døyr – kanskje for tidleg, men ikkje til fånyttes. Om ein samanliknar med husdyr som lever heile livet utan å få vere i kontakt med så grunnleggande sider av seg sjølv som seksualitet og flokkliv og høve til å sanke eigen mat, er det ikkje kvalen eg synest mest synd på.
Når alt dette er sagt, er det heilt klart at det er mykje som kan gjerast betre i norsk kvalfangst. Mellom anna vert det skote for mange drektige hoer, og det er eit stort sløseri at ein må bruke pengar på å destruere spekk av di ein ikkje finn marknad for det.
Fyrst og fremst bør kvalkjøt komme i staden for, ikkje i tillegg til, inntak av landbasert kjøt. Fyrst då er det verkeleg berekraftig – og eit heilt klart positivt miljøbidrag på tallerkenane våre.
Siri Helle
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
«Fangst av større hval er fortsatt en av de mest inhumane jaktmetodene som finnes. Selv med bomber og granater har man ikke funnet en måte å avlive dyra på en rask og sikker måte.» Ja, slik blir ein notis avrunda i avisa Klassekampen fredag 9. juni. Notisen er å finne under spalta «Kalender» og skriven i høve kvalfangaren Svend Foyns fødselsdag.
Svend Foyn laga den fyrste granatharpunen – våpenet som framleis vert nytta til å skyte vågekval – midt på 1800-talet, og det er liten tvil om kva han ville meint om orda notisforfattaren (namngjeven som MLN) skriv i samband med fødselsdagen hans. Kva ein mann som har vore død i over eit hundreår, vert sur for, er likevel mindre viktig i denne samanhengen. Spørsmålet vert om påstanden er riktig: Er kvalfangst i Noreg i 2023 ei inhuman form for jakt?
Dødsaugneblinken
Kva tid er eit dyr dødt? Om ein ikkje er på eit sjukehus, er det faktisk ikkje så lett å vite som ein skulle tru. Eg sat ein gong med ein påkøyrd liten hund på fanget i ein bil i nesten ein time medan vi køyrde han til dyrlegen. Han var død då han kom fram, det veit eg, men akkurat kva tid han døydde, det kan eg ikkje seie.
Då seier det seg sjølv at det ikkje er så lett å slå fast kva tid eit skote, fleire tonn tungt dyr som søkk gjennom vatn fleire hundre meter vekke, faktisk døyr. Det er òg tilfellet for vågekval som vert skoten på med granatharpun: Ein granatharpun fungerer slik at når granaten, som sit på spissen på harpunen, har gått 65–70 centimeter inn i kvalkroppen, vert det detonert ei sprengladning. Denne ladninga er pakka på ein slik måte at det oppstår ein trykkauke som spreier seg som ei boble i omgjevnadene. Trykkauken «kan være fatal for levende vev og organer også langt vekk fra detonasjonsstedet», ifylgje ein presentasjon om regelverk og framgangsmåte for avliving av vågekval laga av Havforskingsinstituttet.
Tilrådd skyteavstand er tretti meter. Skyttaren siktar på hjarte og vitale organ. Treffer skyttaren i fremre del av dyret, meiner Havforskingsinstituttet at nær 100 prosent av kvalane døyr momentant. Som regel er dødsårsaka skadar i sentralnervesystemet som fylgje av trykkbobla.
Det kan då ikkje vere så inhumant, kan det det, då? Vel, ifylgje ein studie Noah har funne fram, med tittelen The Norwegian Mink Whale Hunt 2011 and 2012. Studies on Killing Efficiency in the Hunt, tyder «umiddelbar død» at kvalane lever i eitt minutt etter treff. I snitt lever dei likevel med smerta i seks minutt eller høgst opp mot tjuefem minutt.
Livet før døden
Eitt eller seks eller tjuefem minutt med det som nok er temmeleg ulideleg smerte. Er det for mykje – for mykje for eit så intelligent dyr som ein vågekval?
Å argumentere med intelligens som mål på korleis ein kan ta livet av eit dyr, kan kanskje fungere om ein ikkje ynskjer å ta livet av noko dyr i det heile, men ikkje elles.
Heilt openbert vert det umogleg å bestemme kor ein skal sette grensa. I tillegg kan ei spørje seg kva type intelligens som skal verdsettast: Per i dag har vi menneske det med å verdsette høgast det som liknar mest på oss – altså ein individuell, tenkande intelligens. Men kvifor skal den vere meir verd enn den kollektive, instinktstyrte intelligensen synt i til dømes eit biesamfunn?
Det vi derimot skal verdsette, er at kvalen har fått leve eit fullverdig kvalliv frå han var fødd, og fram til få minutt før han døyr – kanskje for tidleg, men ikkje til fånyttes. Om ein samanliknar med husdyr som lever heile livet utan å få vere i kontakt med så grunnleggande sider av seg sjølv som seksualitet og flokkliv og høve til å sanke eigen mat, er det ikkje kvalen eg synest mest synd på.
Når alt dette er sagt, er det heilt klart at det er mykje som kan gjerast betre i norsk kvalfangst. Mellom anna vert det skote for mange drektige hoer, og det er eit stort sløseri at ein må bruke pengar på å destruere spekk av di ein ikkje finn marknad for det.
Fyrst og fremst bør kvalkjøt komme i staden for, ikkje i tillegg til, inntak av landbasert kjøt. Fyrst då er det verkeleg berekraftig – og eit heilt klart positivt miljøbidrag på tallerkenane våre.
Siri Helle
Eitt eller seks eller tjuefem minutt med det som nok er temmeleg ulideleg smerte. Er det for mykje?
Fleire artiklar
To unge mormonmisjonærar, søster Paxton (Sophie Thatcher) og søster Barnes (Chloe East), blir tvinga til å setje trua si på prøve i møtet med herr Reed (Hugh Grant).
Foto: Ymer Media
«Mange av skrekkfilmane no til dags liknar meir på filmar frå syttitalet»
I tillegg til å vere forfattar er Kristina Leganger Iversen også litteraturvitar, samfunnsdebattant og omsetjar.
Foto: Sara Olivia Sanderud
Nedslåande sanning
Kristina Leganger Iversen leverer eit grundig studium av noko som burde vere opplagt for fleire.
Teikning: May Linn Clement
«Me har ikkje grunnlag for å seia at bokmålsbrukarar har kvassare penn enn andre, men nokre av dei evnar å kløyva kvass i to.»
Gjennom Hitlers progagandaminister Joseph Goebbels får vi eit innblikk i sanninga bak Nazi-Tysklands propagandamaskin.
Foto: Another World Entertainment
Propaganda på agendaen
Fører og forfører er ein drivande historietime om tidenes skumlaste skrønemakar.
Ein mann med tomlar opp i ruinane i ein forstad sør i Beirut etter at fredsavtalen mellom Hizbollah og Israel vart gjeldande 27. november.
Foto: Mohammed Yassin / Reuters / NTB
Fredsavtale med biverknader
Avtalen mellom Israel og Libanon kan få vidtrekkjande konsekvensar.