«Frisk Waldorfsalat» står det på boksen frå Eldorado som eg finn i ei butikkhylle hjå Spar den 24. november, og med det er tankerekka mi i gang. For boksen er ikkje kva som helst slags boks med waldorfsalat, nei, han er julepynta, og merkt med ordet «Julegleder». Skal tru kor frisk den waldorfsalaten er ein månad frå no? Kor lenge kan eigentleg eple, pærer og ananas halde seg friske i eit bad av vatn, rømme og majones? Klarar dei det heilt fram til jul?

Tanken legg seg bak øyret ein stad, eg går vidare inn i butikken og passerer hylla med varer som nærmar seg best før-datoen og difor vert selde til halv pris, og igjen lyser juledekorasjonane mot meg: Her er «Julevibber» frå Castello og «Juleskinke» frå Gilde, og ingen av dei kjem til å få sjå julestjerna. Når eg ruslar vidare, ser eg julemat overalt, og det er kanskje ikkje så rart ein månad før jul, men diskusjonen om kor tidleg vi skal sleppe julematen laus i butikkhyllene, kjem kvart år, like sikkert som julenissen. Eg går attende til waldorfsalaten og ser at, nei, han skal ikkje vere frisk heilt til Jesus vert fødd, han går ut på dato 2. desember.

Eg skal ikkje kome med noko svar med to strekar under, men kanskje nærmar eg meg eit minimumskrav: For bør ikkje julematen i det minste klare å halde seg frisk og rask fram til jula vert ringd inn?

Julekyllingmedister

Butikkjedene seier dei kunne selt julemat heile året, for vi er heilt galne etter juleprodukt. Det er jo litt som å høyre born som ynskjer seg julaftan kvar dag. Samstundes veit vi alle saman at for at noko skal vere spesielt for oss, må vi sakne det litt. Om juletreet stod til påske, ville det ikkje gje god julekjensle lenger, endå mindre om det framleis stod der ved skulestart i august.

Kva er det som gjev oss julestemning? Julebrus er éin ting, men kor viktig er det eigentleg med medisterkaker av kylling som Prior har laga og pakka inn i juledekor samstundes som dei er merkte med «siste forbruksdag 14.12.21», eller roastbiff frå Gilde som går ut på dato same dag. På Rema 1000 har dei ferdig kålrabistappe og meiner det er «julens beste tilbehør», men han går ut på dato to dagar før grevinna går heim med hovmeisteren. Eg hadde vorte litt snurt om eg hadde kjøpt tynnribbe frå Folkets og tenkt at no er jula sikra, eg fekk tak i fersk ribbe i år, men så oppdaga, etter at eg kom heim, at ribba gjekk ut på dato 30. november. Så må eg hive ho i frysaren likevel.

Julestopp ved NonStop

Kakemennene frå Mester­bakeren er alt i butikken, dei òg, og dei held seg til godt ut i februar. Det same gjer ribbesausen til Rema 1000, og det er ikkje så rart, for han er laga av vatn, tomatpuré, sukkerkulør og maisstivelse, og slikt held seg jo nesten evig. Og det kan jo heller ikkje verte slik at jula, ho skal smake av konserveringsmiddel og tilsetjingsstoff som gjer at julematen kan kome så tidleg som mogleg. Likevel trur eg de skjønar kva eg meiner.

For sjølv om det er lov med overflod ved juletider, ja, sjølv om det nærast skal vere litt overflod akkurat då, så heng framleis nivået på julegleda saman med mengda glede og forventning ein har lagt inn i høgtida i forkant. Då kan ein smake litt og gjerne førebu og lage sjølv, men slepp ein seg heilt laus, kan sjølve storekvelden verte eit like stort antiklimaks som den eine gongen du ikkje klarte å halde deg, men pirka opp pakken frå mamma og pappa og fann akkurat den kjelken du hadde ønskt deg – og aller helst, det skjøna du fort, skulle opna for fyrste gong då han låg under juletreet.

For mange av oss er det rett og slett slik at vi får meir kjensler av julemarsipan enn av Jule-NonStop, og vi innser at ei så kaloririk høgtid som jul, ikkje treng tosifra tal eigne potegullposar, og i alle fall ikkje treng at Eldorado lagar ein kremsaus med tyttebær og slepper han ut i butikken midt i november, slik at også den rekk å gå ut på dato i god tid før vi set ut graut til nissen.

Det vert kalla sløsing, det, nemleg. Og det er om lag det einaste jula klarer seg minst like godt utan.

Siri Helle