Ein skulle jo eigentleg tru det var sjølvsagt. Eg meiner, om ein ser på Noreg ovanfrå, er jo berre 3 prosent av landet vårt jordbruksareal. Og berre ein tredjedel av dette er godt nok jordbruksareal til å dyrke korn og potet, raudbetar og lauk og slikt. Dei andre 2 prosentane dyrkar vi gras på, gras til dyra våre. Resten av Noreg er heldigvis ikkje berre betong og stein, veg og hus, men også gras- og skogdekt areal, sånt som vi gjerne kallar utmarks- eller fjellbeite.

Når nærare halvparten av Noreg er slikt areal, skulle vi tru det var var her maten vår kom frå. At kjøtet og mjølka vi kjøpte i butikken, det kjem frå dette landskapet.

Og så er det ikkje slik. Det meste av kjøtet vi et, kjem frå dyr som har stått i ein fjøs og ete kraftfôr som kan kome frå kor som helst i verda. Ein del av det kjem frå norske åkrar, det er sant, men det er åkrar der vi truleg kunne dyrka meir menneskemat om berre politikken, systemet og marknaden hadde lagt til rette for det.

No gjer dei ikkje det. Over halvparten av kjøtet Noreg produserte i 2022, var frå fjørfe og svin som et lite anna enn kraftfôr. Og sjølv drøvtyggarane kyr, geiter og sauar et monalege mengder kraftfôr – for ei mjølkeku ligg snittet på kring 45 prosent.

Motstandarane

Kva synest bøndene sjølve om dette? Dei er nok like delte som resten av oss. Kraftfôr er eit sunt og godt hjelpemiddel i dyrevelferd og matproduksjon, men mange er nok samde i at hjelpemiddelet har bikka over no, når det nærast er ei vedteken sanning at ein ikkje kan klare husdyrproduksjonen utan.

Så finst det dei som nektar å akseptere denne sanninga – dei som insisterer på å late drøvtyggarar vere drøvtyggarar, dyr som går ute og beitar sommarhalvåret og et silofôr eller høy gjennom vinteren. Dei har alltid eksistert, og kjem alltid til å gjere det. Det som no er nytt, er at dei har fått si eiga merkeordning. Grasbasert, heiter ho, og ho tillet maks 10 prosent kraftfôr i dietten gjennom eit år.

Somme har alt peika på at 10 prosent er ganske så mykje, at dette ikkje er garantert grasfôra kjøt, og det har dei jo rett i. Men om ein jamfører 10 prosent med dei 45 prosentane mjølkekua et til vanleg, er skilnaden ganske stor – ja, stor nok til å rettferdiggjere litt kraftfôr som eit tilskot, vil eg seie.

For med våte, kalde, varme og tørre somrar om ein annan er det ikkje alltid lett å sørge for at verken sommarbeite eller vinterfôr held den kvaliteten som trengst for å halde produksjonsdyra i god stand. Å ha sjansen til å spe på med eit fôr ein veit inneheld alt som trengst av vitamin, mineral og energi, vil eg tru gjer driftsforma interessant for fleire. Og det må jo vere ynskjeleg, må det ikkje, å gje flest mogleg bønder høve til å bruke mest mogleg norsk gras­areal?

Opprydding trengst

Enno er merkeordninga marginal. Ja, ho er eigentleg berre ein pilot – initiert og driven av den økologiske sertifiseringsorganisasjonen Debio, og berre tilgjengeleg for produsentar som alt er omfatta av sertifiseringstenestene deira. Debio ynskjer ei breiare ordning, og det bør skje. Skal Grasbasert fortene plassen sin i merkejungelen, må ordninga verte så velfundert og brei som mogleg.

Små, kompliserte merkeordningar har vi nemleg nok av. Forbrukarrådet listar opp 16 matrelaterte merkeordningar. Grasbasert vert nummer 17. Det er for mange og kan verke mot si hensikt: Kor mange av oss veit eigentleg skilnaden på ein Fairtrade-merkt, ein Utz-merkt og ein Rain Forest Alliance-merkt kaffipose? Ikkje eg, i alle fall, og då kan det fort vere eg berre droppar heile greia.

Å syne skilnadene som finst i produksjonsmåtar, dyrevelferd og ikkje minst arealbruk i eit landbruk som alle heng «norsk mat på norske ressurser»-fana høgt, men som nyttar ho høgst ulikt, er bra og på tide. Men det må gjerast skikkeleg – fullt og heilt, ikkje stykkevis og delt. Stiftelsen Norsk Mat, som har ansvar for dei offisielle norske merkeordningane, har berre å nytte eit lageleg høve.

Siri Helle