Eit eple. Raudt, men ikkje knallraudt – spettete, farga av litt ujamn tilgang på sol. Søtt, men ikkje berre søtt – langt derifrå, eit norske eple er syrleg, men likevel langt ifrå surt, slik dei grøne Argentina-epla er. Balansert, kan vi seie. Og sprøtt. Knasande sprøtt og saftig, slik at fruktsafta reint faktisk kan sprute ut og gjere deg våt i andletet.

Slik hugsar vi norske eple, som ferskvare, og difor har vi vant oss til at norske eple berre er å få tak i på hausten, om lag fram til jul, og at vi må klare oss med import resten av året.

Heilt fram til no. For no lanserer Telefrukt, Nyt Norge og Opplysningskontoret for Frukt og Grønt vintereple: Ein ny lagringsmetode som erstattar oksygen med nitrogen, gjer at vi kan kjøpe norske aroma-, elstar- og rubinstep-eple i butikken fram til langt utpå våren.

Hurra og gode nyhende for så vel norske forbrukarar som norske eplebønder. Men norske eple har alt vore vinterlagra privat i mange år. Så lenge vi har dyrka eple her til lands, har vi hatt sortar som eignar seg for lagring. Kvifor har det tatt så lang tid å få dei ut i butikken?

Forbrukarmakta

Å senke oksygennivået på fruktlager er langt frå revolusjonerande. Nei, eg trur vi finn årsaka ein heilt anna stad: i tolltariffen.

For i same augneblink som julekalendrar vert magisk fylte opp med sjokolade og viskelêr, skjer det noko motsett magisk med tollen på eple: Han forsvinn. Medan det frå 1. mai til 30. november kvart år kostar 4,83 kroner å importere eit kilo eple, er det frå 1. desember gratis.

Då er det gjerne ikkje så rart at næringa vegrar seg litt: No konkurrerer dei med eitt med heile verda. Kan dei klare den konkurransen? Det vert spanande å sjå. Mange vil nok seie at det er vi, forbrukarane, som bestemmer nettopp det, for det er vi som kan nytte forbrukarmakta vår og kjøpe dei norske vinterepla.

No kostar dei 39,90 per kilo hjå Spar, 42,90 per kilo hjå Meny og 41,20 kroner på Oda.no. Det er rett nok ein god del dyrare enn importerte eple. Royal Gala frå New Zealand, til dømes, som kostar 26,90 hjå Spar, eller gule eple frå Austerrike til 28,90 hjå Coop, Meny sel endåtil polske First Price-eple til 8,90 per kilo, men det er jo berre prisen vi må betale for å ha matproduksjon i Noreg, er det ikkje? Er vi ikkje viljuge til å betale, så kan vi vel ha det så godt?

Ja, kan vi det? Eller fortener både vi og epleprodusentane betre prisar?

Prosentpåslaget

I veke 52 var importprisen på eple 10,33 kroner (First Price-epla hjå Meny vert altså selde med tap). Noteringsprisen på norske eple var 16,59 kroner same veke, alt ifylgje Grøntprodusentenes Samarbeidsråd.

Om vi går ut frå ein gjennomsnittleg utsalspris for importerte eple på 27 kroner og tilsvarande pris på 40 kroner for norske vintereple, ser vi at prisen på importvarene har auka 2,6 gonger, medan prisen på norske har auka 2,4 gonger. Reknar vi på denne måten, ser det altså ut som daglegvarekjedene tener mindre på å selje norske eple enn dei tener på importerte eple. Difor er det nett denne måten dei reknar på: Dei kjøper varer til innkjøpspris, og så legg dei på eit påslag i ein fast prosent: Uavhengig av om vara kosta 5 eller 500 kroner, legg dei på lat oss seie 25 prosent. For vara til fem kroner utgjer ikkje det meir enn 1 krone, medan vara som kjeda betalte 500 for, no kostar ein heil hundrelapp meir.

På same måte tener kjedene – i teorien, vi veit ikkje akkurat kva kvar enkelt kjede betaler for kvart enkelt eplekilo – 17 kroner på eit kilo import og 24 kroner på eit kilo levert av norske eplebønder.

Det er desse kronene bønder betaler rekningar med, og desse kronene du og eg fordeler utover matbudsjettet vårt. Og det er greitt nok, det, så lenge dei ikkje samstundes hevdar å gjere det dei kan for å støtte norsk matproduksjon. For om dei meinte noko med det, burde dei snarast legge på prisane sine i faste kroner og ikkje i prosent, som gjer det som er litt dyrare, endå dyrare.

Siri Helle