Det historiske råstoffet er grenselaust. Den som vil fortelje historie, må gjere eit utval. Det meste må veljast bort. Og det valet som er gjort, er prega av interessene til forteljaren. Og desse interessene vil prege forteljinga, kva som blir fortalt.

Nokre vil fortelje om ei eventyrleg teknologisk utvikling i historia, frå flinsteinane som kunne tenne bålet, til vår tids romfart, atomfysikk og digitalisering.

Andre vil fortelje om framvoksteren av jordbruket, som gav så mykje mat at folk kunne slutte med matsamlinga og flytte inn i byar, der dei dreiv med kunst, religion, filosofi, vitskap og anna åndsarbeid.

Andre vil fortelje om stormaktene i historia, som kom, regjerte og vart borte. Dei dominerte si tid og sine område. Og så var det slutt.

Lista over fallerte og forsvunne stormakter er endelaus. No finst dei einast i historiebøkene. Der lærer vi om Assyria, Babylon, Persia, Kartago, Romarriket, dei greske bystatane, Aztekarriket, Inkariket, Mayariket. Dei er alle borte, på plass i biblioteka.

I moderne tid har vi sett europeiske stormakter fallere. Sola går aldri ned i mitt rike, sa spanskekongen ein gong. Det er lenge sidan. I førre hundreåret, då statane i Europa prøvde å øydelegge kvarandre i fleire store krigar, såg vi at dei mektige europeiske kolonimaktene vart jaga av verdsscena og sende heim, til eit liv som mellomstore regionalmakter. Og nye stormakter tok over verdsscena: USA, Sovjetunionen og etter kvart Kina.

Blant dei fallerte europeiske stormaktene finn vi vår gode granne Sverige. Dei har til og med gått så langt at dei kallar ein bolk av historia si «stormaktstida».

Gustav Vasa, konge frå 1523, er den første landsfaderen. Etter han kom det kongar som kriga Sverige større, i Skandinavia og i Europa.

I 1697 kom den 15-årige Karl XII på den svenske krona. I 1700 starta han det ettertida kallar den store nordiske krigen, mot Danmark, Polen og Russland. I 1703 slo han den russiske hæren ved Narva, før han sigerrik toga sørover gjennom Polen og Russland.

Ved Poltava i Ukraina møtte han tsar Peter den store og hæren hans. Slaget ved Poltava er ei avgjerande hending i svensk historie. Svenskane tapte. Kongen vart flyktning i Tyrkia, medan mange svenske soldatar vart fangar i usle leirar i Sibir.

Og den svenske stormaktstida var slutt. Svenske landområde vart overtatt av andre.

I 1715 kom han så endeleg heim til Sverige, etter å ha vore heimanfrå i 15 år.

Vel heime starta han krigen mot Noreg att. Første forsøket var mislukka. I 1718 prøvde han igjen. Då vart han skoten ved Fredriksten festning ved Halden. Omtrent på same tid drog ein stor svensk hær inn i Trøndelag. Ved Essandsjøen i Tydalsfjella kom det over dei ein ilter, iskald snøstorm, og dei fleste fraus i hel, både menneske og hestar.

Og den store nordiske krigen var slutt.

Men historia hadde fleire audmjukingar på lager for den fallerte svenske stormakta. I 1808 tok Russland Finland, som dei herska over til 1917. I 1814 fekk dei Noreg av stormaktene, som løn for innsatsen mot Napoleon. Det vart ei kortvarig trøyst for tapet av Finland.

Eit lite hundreår seinare, i 1905, takka nordmennene for seg og vart ein sjølvstendig grannestat. Og den fallerte stormakta vart redusert til det Sverige vi i dag kjenner.

Det har gått bra. Det moderne Sverige er ein moderne, industrialisert velferdsstat og ser ut til å trivast med det, også med grannane sine.

Livet som stormakt ser ut til å vere blodig og krevjande. Det lyser nok meir i ei fjern fortid enn det gjer i ei blodig samtid.

Den austerrikske kanslaren Bruno Kreisky sa om landet sitt at Austerrike var ei stormakt som vart til ein småstat og ser ut til å trivast med det.

Det er farleg å danse med elefantar, sa Peer Gynt.

Fallerte stormakter har nok lært det.

Andreas Skartveit