Sjørøveri, å rane sjøfarande for skip og annan eigedom, er ei gammal næring, driven på mange hav og av ulike folkeslag. I dag er sjørøving brot på folkeretten, og internasjonale avtalar slår fast at alle statar skal samarbeide om å stanse sjørøveri.

Dette er relativt nytt.

I historia har sjørøveriet vore sterkt innblanda i dagleg utanrikspolitikk.

Den store nordiske dronninga, den første Margrete, sleit med å halde hanseatane under kontroll. Når dei vart for nærgåande og mektige, la ho den danske marinen til land, slik at dei fritt kunne herje med hanseatane. Då mjukna dei.

Etterfølgjaren hennar på trona, Erik av Pommern, la seg ut med dei mektige og rømde til Gotland, der han slo seg ned som sjørøvar. Gotland var eit sjørøvarreir.

Hovdingen Olav Nilsson frå Talgje i Ryfylke vart i 1438 høvedsmann på Bergenhus festning, den viktigaste stillinga på Vestlandet. Hanseatane hadde eit gammalt agg til han, og dei gjekk på han med våpen. Både han, den fireårige sonen og biskopen i Bergen vart drepne. Ettertida har meint at kongen var medskuldig i det som hende, hanseatvenn som han var. Ved sida av at alt på heimegarden hans vart rana, tok kongen også Ryfylke len frå kona hans, Elitsa, ei adelsdotter frå Skåne. Det var meir enn ho ville finne seg i, så ho starta kapertrafikk, sjørøveri, mot hanseatane saman med sønene sine. Garden Gard på Talgje, der dei budde, var då i mange år eit sjørøvarreir.

Kapertrafikk var ei legalisert form for sjørøveri, i den forstand at verksemda var godkjend av den staten sjørøvarane kom frå. Dei hadde fått eit eige kaperbrev frå regjeringa, slik at dei kunne gripe og rane handelsskipa til den staten landet deira låg i krig med. Sjørøveriet var ein del av krigføringa, med andre ord, og det var vanleg i fleire krigar.

Under krigen med Storbritannia 1807–1814 vart det skipa fleire kaperaksjeselskap i norske byar, særleg på Sørlandet. Stiftamtmannen i Kristiansand skreiv ut 34 kaperbrev i 1807 og 63 i 1809. Kapring var god butikk. Når ein eigen domstol, prisedomstolen, hadde slått fast at alt hadde gått lovleg for seg, fekk kapraren alt som var kapra, mot å betale 1 prosent av verdien til staten. Verdien av det som vart kapra i denne perioden, er rekna til mellom 20 og 30 millionar riksdalar.

I 1577–1580 reiste den engelske sjøfararen Francis Drake jorda rundt. På vegen kapra han mange spanske skip. England låg då i krig med Spania. Denne kapringa gjorde at han kom heim som ein rik mann. Då vart han gjord til borgarmeister i Plymouth, og sidan adla av dronning Elisabet, kanskje fordi dronninga fekk vere med og dele utbyttet. Ettertida har skumla om at ho rett og slett var med på det heile.

Dei nordafrikanske statane Marokko, Algerie, Tunisia og Tripolis går i historia under namnet Barbareskstatane. Dei dreiv eit velorganisert og utstrekt sjørøveri. Hovudinntekta var tributt frå europeiske statar som betalte for å få fritt leide. Under unionen med Sverige fekk norske skip passere om dei førte svensk orlogsflagg. Barbareskstatane hadde ein avtale med Sverige.

Før denne unionen er det mange såre forteljingar om norske skip som vart kapra, og norsk mannskap som vart internerte i fengsel og leirar. Heime i Noreg vart det laga innsamlingar, gjerne i samband med gudstenester, for å kunne kjøpe norske sjøfolk fri.

I 1830-åra la Frankrike Algerie under seg, og sjørøveriet var over.

Sjørøving er framleis ein lønsam næringsveg, trass i internasjonale lover og reglar som forbyr det. Langs austkysten av Afrika, langs Somalia og Eritrea har det i seinare år vore utstrekt sjørøveri, også mot norske skip. Mannskap er blitt internerte.

Utbyttet er med på å finansiere krigar på land.

Det internasjonale samfunnet har reagert ved å sende krigsskip til området. Også sjøfartsnasjonen Noreg har sendt skip og mannskap.

Det har vist seg vanskeleg å få slutt på lovløysa. Dei lokale statane er veike og får nok også bidrag frå verksemda.

Å gjere det store havet lovtrygt og sikkert har aldri vore lett.

Og vi nordmenn var gode sjørøvarar når høvet baud seg, spesielt sørlendingane.

Andreas Skartveit