Av dei skapningane som fyller jorda i dag, er mennesket av dei som kom sist. Men denne nykomaren tildelte seg sjølv hovudrolla i den verda han kom til. Natur, levande og daud, måtte stå til hans teneste.

Dei som alt var på plass då menneska kom, gudar, dyr og naturkrefter, beit ifrå seg så godt dei kunne, og viste makta si til nykomaren.

Den gamle grunnboka i vår kultur, Bibelen, fortel at Gud, den israelske stammeguden Jahve, vart så arg på menneska at han ville utrydde dei. Han sende syndfloda, der alle utanom Noah og hans hus drukna.

No viser det seg at dette var ingen original tanke frå gudane på dei kantar. Straffande syndfloder og straffande gudar var det fleire av i desse elvelanda. Den mest kjende forteljinga er om den babylonske nasjonalhelten Gilgamesj, der den babylonske Noah dukkar opp, lenge før den bibelske.

Gudane, og naturen, viste kreftene sine og sette det påtrengjande mennesket på plass. Gudane vart etter kvart trengde tilbake og fekk mindre å seie. Men naturen vart verande.

Menneskets hovudoppgåve vart å tukte naturen, å gjere han til sin tenar. Teknologien tok etter kvart på seg den oppgåva. Og resultata vart storarta: Store energimengder trengde den ville kulden tilbake, folk kunne snart bu kvar som helst. Naturen vart tvinga til å levere mat til eit aukande folketal. Her og der dukka det opp rikdom.

Menneskelivet vart stendig betre og rikare. Naturen var lydig og leverte. Men av og til miste naturen tolmodet og minte mennesket om at naturen var her først og hadde tenkt å bli her lengst. Og då vart den framstormande nykomaren redusert til ein hjelpelaus stakkar, nådelaust i hendene på ville krefter som var like brutale og hardhjarta som dei gamle gudane ein gong var.

På jorda herja vêr og vind, storm, flaum og ras, og mykje anna. Naturkreftene kunne vere livsfarlege når dei ville vise seg fram. Mest dramatikk skapte jorda likevel når ho viste fram sitt indre liv. I hennar indre er det heitt og uroleg.

Jordskjelv kjem av uro og liv under jordoverflata. Menneskets stigande makt rekk ikkje dit ned. Her rår sterke og ukontrollerte krefter. Mennesket kan berre sjå på maktene som utfaldar seg. Så blir jordskjelva naturens paradenummer når mennesket skal setjast på plass. Historia er full av forteljingar om menneskets hjelpeløyse når jorda ruggar på seg og lagar jordskjelv.

Kina har jordskjelv med oppimot ein million døde. Ved det store jordskjelvet i Lisboa i 1755, med påfølgjande tsunami, omkom 70.000 menneske. Energien som gjekk med ved hendinga, er av ettertida rekna til å tilsvare 32.000 hiroshimabomber. For europearane var opplevinga så forferdeleg at ho kom til å prege tru og tanke. Gud vart taparen. Mange vende han ryggen, også offentleg, når slikt kunne skje.

Vulkanane er eit anna underjordisk praktnummer som peikar nase til menneskets makt over naturen. Dei finst overalt, også i grannelaget. I 1783 hadde vulkanen Laki på Island eit utbrot som vart i åtte månader. 9000 menneske miste livet, 20 prosent av folketalet på øya.

I 2010 greidde vulkanutbrotet frå Eyjafjallajökull på Island å stengje all flytrafikk.

Med gudane har det gått tilbake på våre kantar. Men maktene viser seg framleis når dei finn det for godt. Og då må mennesket berre finne seg i å sitje og sjå på.

Andreas Skartveit