Ein fredag skreiv eg om bøndene som vandra inn i norsk politikk mot slutten av 1800-talet, og som fylte opp maktsentera, som Storting og regjering. Dei som kunne ha stoppa dei, som adel og overklasse, var anten borte eller sterkt svekte etter hundreår under framandt styre.

Men det var ikkje gjort med det. Etter berre nokre tiår vart sitjande makt utfordra på nytt. Arbeidarane vakna politisk og såg maktfordelinga rundt seg.

Det skapte fagrørsle og fleire parti. Makta vart utfordra.

Stille gjekk det ikkje for seg. Vinteren 1928 måtte høgreregjeringa gå av. Kong Håkon, som var ein strikt konstitusjonell konge, gjekk til Arbeidarpartiet, største gruppa i Stortinget, for å sjå om dei kunne danne regjering.

Det vekte raseri på borgarleg side. Regjering frå sosialistane var noko uhøyrt.

Kongen tok dette raseriet med sinnsro fortel soga. «Jeg er også kommunistenes konge», skal han ha sagt.

I Stortinget vart det høg temperatur då den nye regjeringa melde seg, med Christopher Hornsrud som statsminister.

«Nei, jeg ville heller ha min svigermor til statsminister enn herr Hornsrud», torna Hambro frå talarstolen. Då klubba presidenten.

Hambro gjekk på talarstolen igjen: «Om forladelse, herr president. Det var så menn ikke tanken å fornærme min svigermor!»

Det hjelpte ikkje med bergensk retorikk. I 1935 måtte Hambro og resten av Stortinget godta regjeringa Nygaardsvold.

Og dette vart starten på 30 års samanhengande arbeidarpartistyre, om vi ser bort frå okkupasjonstida og ein kortvisitt av John Lyng på statsministerkontoret.

Og alle statsministrane: Nygardsvold, Gerhardsen og Torp, var utan høgare utdanning. «Gutten har jo ingen utdannelse», skal mor til Einar Gerhardsen ha sagt.

Ettertida ser ut til vere samstemd i at Noreg vart klokt og godt styrt i desse åra. Økonomien og velferdsstaten voks, utdanningsvegar vart opna.

Denne rekkja av ulærde statsministrar vart broten av Per Borten med høgare jordbruksutdanning, og Lars Korvald frå bedehuset, før Trygve Bratteli dukka opp, han også utan eksamenspapir.

Revisor Odvar Nordli var eit mellomspel, før folk med universitetspapir overtok embetet: cand.med. Gro Harlem Brundtland, legedotter frå Bygdøy, cand.jur. Jan P. Syse frå Vestfold og Uranienborg, og cand.oecon. Kåre Willoch frå Ullern.

Åra frå 1884 til 1935 innebar kanskje den største maktoverføringa i norsk historie. I 1884 vart kongsmakta kvista for godt, og i 1935 vandra folk utan eksamenspapir inn i regjeringa, det norske maktsenteret.

Frå då av vart Noreg i 30 år regjert av det vi dagens politikarsjargong ville kalle vanlege folk. No blir vanlege folk påkalla igjen. Det er blitt for stor avstand mellom dei styrande og folket.

Regjeringa, også statsministeren, er godt utstyrte med eksamenspapir, også frå utlandet.

Desse eksamenspapira er nok ei av dei mange fruktene utdanningssamfunnet har gitt oss, eit utdanningssamfunn som vart grunnlagt av folk med grunnskulen – folkeskulen som det då heitte – som einaste skulegang.

Andreas Skartveit