JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Frå historiaKunnskap

Kompetanseheving

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Sveitsarane viste oss at fjøsarbeid og mjølkestell også var arbeid for karfolk, ikkje berre for kvinnfolk. Difor kallar vi på norsk ein fjøsrøktar for sveiser.

Sveitsarane viste oss at fjøsarbeid og mjølkestell også var arbeid for karfolk, ikkje berre for kvinnfolk. Difor kallar vi på norsk ein fjøsrøktar for sveiser.

Foto: Lasse Thorseth

Sveitsarane viste oss at fjøsarbeid og mjølkestell også var arbeid for karfolk, ikkje berre for kvinnfolk. Difor kallar vi på norsk ein fjøsrøktar for sveiser.

Sveitsarane viste oss at fjøsarbeid og mjølkestell også var arbeid for karfolk, ikkje berre for kvinnfolk. Difor kallar vi på norsk ein fjøsrøktar for sveiser.

Foto: Lasse Thorseth

3576
20220204
3576
20220204

Kompetanseheving er eit av favorittorda i dagens politiske debatt. Alle er for kompetanseheving. Det er moderne å vere for kompetanseheving.

Men det å heve kompetansen, å bli flinkare, eller flinkast, i det ein held på med, er like gammalt som menneskehistoria. Den smeden som laga dei beste flintøksene fekk meir kjøt og annan mat enn dei andre. Moseboka fortel at luringen Jakob forstod seg betre på avlsarbeid enn svigerfaren Laban. Det var nyttig kunnskap som gjorde Jakob rik.

Tida rundt 1850 var ei dramatisk tid for norsk jordbruk. Krimkrigen var slutt, og kornmarknaden i Russland og Ukraina var opna, samtidig som jernbanen opna vegen for korn frå den amerikanske prærien. Frihandel var rådande lære, og billeg korn fløymde inn over landet og tynte norsk korndyrking.

Det norske jordbruket vart eit husdyrjordbruk, som det framleis er. Mjølka fløymde frå veksande kuflokkar. Det måtte skapast og ordnast eit apparat og ein marknad for å handtere all denne mjølka. Teknologien, separatoren kom til hjelp, og meieria var i ferd med å bryte seg inn i norsk historie.

Men kunnskapen var der ikkje. Han måtte skaffast.

Sveits hadde eit velutvikla system for mjølkehandtering. Sveitsarane vart inviterte for å hjelpe til. Og dei kom. Det kom ti og fleire for året. Eit år melde det seg 44 sveitsarar som ville til Noreg, men ti av dei trekte seg fordi det vart sagt at det var så ille å leve i Noreg.

Sveitsarane lærte nordmenn å lage ulike ostar, og dei lærte opp «ystepigerne», som sidan reiste rundt til bøndene.

Arbeidsinnvandring medfører kulturendring, som vi alle veit i dag. Sveitsarane, som alle var menn, viste at fjøsarbeid og mjølkestell også var arbeid for karfolk, ikkje berre for kvinnfolk, slik det før hadde vore.

Og det medfører språkendring. I dagens norsk heiter ein fjøsrøktar ein sveisar, ein mann frå Sveits.

Men det måtte også utviklast lokal kunnskap, som med tida kunne erstatte og fortrenge den importerte kunnskapen.

Selskapet for Norges Vel, ein institusjon som var viktig når den nye nasjonen skulle vekse og gro, tok seg av denne kunnskapsvoksteren.

Unge jenter vart sende til større gardar på Jylland eller på Austlandet der dei var så vidarekomne at dei hadde noko slag heimemeieri.

Ei av dei første var Ellen Marie Johannesdotter Norem frå Sjernarøy i Ryfylke. Frå 1. mai 1873 var ho meierielev hos storbonden E. Albert på Jylland. Då læretida var ute, låg heimlandet og venta.

Etter kvart finn vi Ellen Marie og kollegaene hennar i arbeid på dei meieria som etter kvart kom i gang.

Ellen Marie var den første vandrelærarinna i mjølke- og meieristell i Rogaland. Ho fór rundt i fylket og lærte bøndene å kjøle mjølka, noko som var nytt den gongen.

Som den gode offentlege funksjonæren ho var, skreiv ho rapportar om arbeidet sitt. Ho er nøgd med det ho har gjort, og ho er tydeleg stolt når ho kan fortelje at ho har funne kalde og gode kjelder i Årdal og Fister. Ho var nok den første som interesserte seg for kalde vasskjelder.

Omlegginga av norsk jordbruk midt på 1800-talet handlar om kompetanseheving og kunnskapsbygging. Trugsmålet mot korndyrkinga vart omforma til auka velstand og rikare matfat.

Ved høgskulen på Ås fekk kunnskapsbygginga ein stad å vere. Avlsarbeidet der vart etter kvart i verdsklasse, og det skapte både den norske NRF-kua og den norske tamlaksen, som mykje norsk velstand i dag kviler på.

Det er ei stund sidan Ellen Marie vandra rundt i Ryfylke og fann kalde vasskjelder som tok hand om den lunka ferskmjølka.

Men ho var av dei første i det som vart ei stor forteljing.

Andreas Skartveit

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Kompetanseheving er eit av favorittorda i dagens politiske debatt. Alle er for kompetanseheving. Det er moderne å vere for kompetanseheving.

Men det å heve kompetansen, å bli flinkare, eller flinkast, i det ein held på med, er like gammalt som menneskehistoria. Den smeden som laga dei beste flintøksene fekk meir kjøt og annan mat enn dei andre. Moseboka fortel at luringen Jakob forstod seg betre på avlsarbeid enn svigerfaren Laban. Det var nyttig kunnskap som gjorde Jakob rik.

Tida rundt 1850 var ei dramatisk tid for norsk jordbruk. Krimkrigen var slutt, og kornmarknaden i Russland og Ukraina var opna, samtidig som jernbanen opna vegen for korn frå den amerikanske prærien. Frihandel var rådande lære, og billeg korn fløymde inn over landet og tynte norsk korndyrking.

Det norske jordbruket vart eit husdyrjordbruk, som det framleis er. Mjølka fløymde frå veksande kuflokkar. Det måtte skapast og ordnast eit apparat og ein marknad for å handtere all denne mjølka. Teknologien, separatoren kom til hjelp, og meieria var i ferd med å bryte seg inn i norsk historie.

Men kunnskapen var der ikkje. Han måtte skaffast.

Sveits hadde eit velutvikla system for mjølkehandtering. Sveitsarane vart inviterte for å hjelpe til. Og dei kom. Det kom ti og fleire for året. Eit år melde det seg 44 sveitsarar som ville til Noreg, men ti av dei trekte seg fordi det vart sagt at det var så ille å leve i Noreg.

Sveitsarane lærte nordmenn å lage ulike ostar, og dei lærte opp «ystepigerne», som sidan reiste rundt til bøndene.

Arbeidsinnvandring medfører kulturendring, som vi alle veit i dag. Sveitsarane, som alle var menn, viste at fjøsarbeid og mjølkestell også var arbeid for karfolk, ikkje berre for kvinnfolk, slik det før hadde vore.

Og det medfører språkendring. I dagens norsk heiter ein fjøsrøktar ein sveisar, ein mann frå Sveits.

Men det måtte også utviklast lokal kunnskap, som med tida kunne erstatte og fortrenge den importerte kunnskapen.

Selskapet for Norges Vel, ein institusjon som var viktig når den nye nasjonen skulle vekse og gro, tok seg av denne kunnskapsvoksteren.

Unge jenter vart sende til større gardar på Jylland eller på Austlandet der dei var så vidarekomne at dei hadde noko slag heimemeieri.

Ei av dei første var Ellen Marie Johannesdotter Norem frå Sjernarøy i Ryfylke. Frå 1. mai 1873 var ho meierielev hos storbonden E. Albert på Jylland. Då læretida var ute, låg heimlandet og venta.

Etter kvart finn vi Ellen Marie og kollegaene hennar i arbeid på dei meieria som etter kvart kom i gang.

Ellen Marie var den første vandrelærarinna i mjølke- og meieristell i Rogaland. Ho fór rundt i fylket og lærte bøndene å kjøle mjølka, noko som var nytt den gongen.

Som den gode offentlege funksjonæren ho var, skreiv ho rapportar om arbeidet sitt. Ho er nøgd med det ho har gjort, og ho er tydeleg stolt når ho kan fortelje at ho har funne kalde og gode kjelder i Årdal og Fister. Ho var nok den første som interesserte seg for kalde vasskjelder.

Omlegginga av norsk jordbruk midt på 1800-talet handlar om kompetanseheving og kunnskapsbygging. Trugsmålet mot korndyrkinga vart omforma til auka velstand og rikare matfat.

Ved høgskulen på Ås fekk kunnskapsbygginga ein stad å vere. Avlsarbeidet der vart etter kvart i verdsklasse, og det skapte både den norske NRF-kua og den norske tamlaksen, som mykje norsk velstand i dag kviler på.

Det er ei stund sidan Ellen Marie vandra rundt i Ryfylke og fann kalde vasskjelder som tok hand om den lunka ferskmjølka.

Men ho var av dei første i det som vart ei stor forteljing.

Andreas Skartveit

Emneknaggar

Fleire artiklar

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas

Teikning: May Linn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

Oppbretta brok i bratta

«Å bretta er i grunnen ‘å gjera bratt’, og i norrønt hadde bretta just tydinga ‘reisa opp, reisa seg’.»

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis