Samanbrotet i Sovjetunionen var det største geopolitiske samanbrotet i det førre hundreåret, slår president Putin fast.

Og no vil han reparere den ulukka som då skjedde.

I Sovjetunionens tid hadde Russland rundt seg ein ring av statar som dei hadde kontroll på og rådde over. Dei var for Russland eit varig vern mot Vesten, som var det stendige trugsmålet mot Russland. Opprør mot det russiske veldet vart slått hardt ned på, som i Ungarn i 1956 og i Tsjekkoslovakia i 1968.

Ved murens fall var desse ringstatane raske til å orientere seg vestover, til Nato, som var vestens militære motmakt til den russiskdominerte Warszawapakta.

Russlands vern mot vest forvitra. Det vil Putin gjere noko med. Han vil tilbake til fortida, med grannar under kontroll. Til å oppnå dette bruker han det tradisjonelle russiske maktmidlet i Aust-Europa: militær makt.

Putin vil tvinge klokka tilbake. Dette har historia sett før, at fortida blir innkalla for å tene notida og maktspelet der.

Ein hovudtanke hos Hitler var å vaske av Tyskland den skampletten nederlaget i 1918 var. 1918 var skam og svik. Tyskland måtte atterreisast. Og det skulle Hitler gjere. Tyskland vart atterreist, men det var etter at Hitler var borte.

Mussolini ville atterreise det ærefulle gamle romarriket, som også rådde over Nord-Afrika. Han enda sine dagar i ein galge i ei italiensk bygate.

Napoleon ville regjere Europa. Til det mobiliserte han fortida. Han lèt seg utrope til keisar, ein tung tittel frå historia. Europa fekk fleire tiår med krig. Han enda sine dagar på St. Helena.

Slobodan Milosevic ville rette opp det lagnadstunge nederlaget ved Kosovosletta i 1389, då tyrkarane slo serbarane og kom til å prege historia på Balkan for all framtid. Resultatet vart langvarige krigar på Balkan. Og Milosevic enda sin dagar i eit fengsel i Europa. Han fekk fred, noko folket på Balkan ikkje fekk.

Donald Trump såg at stormakta USA var inne i ein lang nedtur, økonomisk, politisk og militært. USA tapte krigar. Hans prosjekt var å mobilisere den gylne fortida for å inspirere og løfte ei vaklande notid, å gjere America great again. Stikkordet er again. Han tapte valet, og USA måtte snart trekkje seg ut av endå ein krig, i Afghanistan. No spelar han golf i Florida. Om han kan kome tilbake, veit i dag ingen.

Vi har prøvt oss på slik fortidsmobilisering, vi også, småstat som vi er. Ved Kieltraktaten i 1814 vart gamalt norsk land vest i havet lagt under den danske krona. Etter 1905 vart det politisk uro rundt dette i Noreg, og i juni 1931 gjekk nokre fangstfolk frå Møre på land på Grønland og okkuperte Eirik Raudes Land. Det norske flagget vart heist. Den norske bondepartiregjeringa stadfeste okkupasjonen 10. juli.

Danmark tok straks saka til den internasjonale domstolen i Haag. Dommen fall i 1933. Noreg tapte på alle punkt. Det heile vart berre ein bisarr episode i norsk historie.

Det vi ser i Ukraina i dag, er noko heilt anna: ei såra og fallert stormakt som vil tilbake til tapt stormaktsstatus, og som set historia i revers.

Slikt endar sjeldan godt.

Andreas Skartveit