JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Frå historiaKunnskap

Du eller De?

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Kong Olav vitja Sogn ved 800-årsmarkeringa for slaget ved Fimreite. Då møtte han mellom andre Ragnar Thorseth i vikingskipet «Saga Siglar».

Kong Olav vitja Sogn ved 800-årsmarkeringa for slaget ved Fimreite. Då møtte han mellom andre Ragnar Thorseth i vikingskipet «Saga Siglar».

Foto: Per Løchen / NTB

Kong Olav vitja Sogn ved 800-årsmarkeringa for slaget ved Fimreite. Då møtte han mellom andre Ragnar Thorseth i vikingskipet «Saga Siglar».

Kong Olav vitja Sogn ved 800-årsmarkeringa for slaget ved Fimreite. Då møtte han mellom andre Ragnar Thorseth i vikingskipet «Saga Siglar».

Foto: Per Løchen / NTB

4453
20210917
4453
20210917

Det finst ei vandrehistorie som eg har høyrt i Sogn. Andris Vangsnes, ein eldre heidersmann frå Vangsnes, møtte dåverande kronprins Olav. Er det sant at de i Sogn seier du til alle, spurde kronprinsen. «Ja», skal Andris ha svara, «her seier vi du til alle unntatt til deg og far din.»

Ein annan variant: Ein fin mann vart arg fordi ein framandkar sa du til han. Og framandkaren beit tilbake: «Vi seier no Fader vår, du som er i himmelen. Eg visste ikkje at du var større enn han.»

De som tiltaleform er på bratt nedtur. I Sverige reknar dei med at nedturen starta ein gong på sekstitalet, då Vilhelm Moberg overhøvla Olof Palme i eit fjernsynsprogram, i du-form.

Visdomsverket Kongs­spegelen, frå norsk mellomalder, ca. 1250 e.Kr., drøftar problemet. Kvifor skal vi tiltale rikets fremste menn i fleirtal, når vi alltid bed til Gud, som er herlegare og høgare enn alle, i eintal: «Du, Herre, allmektige Gud…»? Det er sonen som spør far sin.

Faren strevar med svaret. Det handlar om Gud, og om alt som har med Gud å gjere, veit lærefedrane meir enn han. Men han vil likevel prøve å svare.

«Eg trur at når det er ordna slik i dei heilage bønene at dei heller er i eintal enn i fleirtal når vi påkallar Guds namn, så er det fordi alle dei som trur på Gud, skal forstå fullt ut at vi trur på éin sann Gud og ikkje på mange avgudar, slik heidne menn for lenge sidan trudde på sju ulike gudar… No skal vi dyrke éin gud, han som alle skapningar tener, og be til han med eintalsuttrykk, for at ikkje falske gudar skal tru at det er dei påkallinga gjeld, dersom vi bruker fleirtalsuttrykk når vi påkallar Guds namn, som om det skulle vere meir enn éin Gud. Til dette kjem også at kortsynte menn kunne tru at det var meir enn éin Gud om namnet hans vart påkalla i fleirtal. Og dette er rett og viseleg ordna slik at den einfaldige og heilage trua ikkje skal ha rom eller villstig som ho kan gå på bort frå den rette allmannavegen.»

Sonen er vel nøgd med dette svaret. Den rette trua krev eintalspåkalling av Gud. Men kvifor skal vi då bruke fleirtalsform når vi tiltalar verdslege hovdingar?

Det har alltid vore slik, svarar faren: «På dette er det elles svar nok at det alltid synest å vere betre å tale til rikets menn i fleirtal enn i eintal, fordi høviske menn har funne det slik frå den første tid. Sidan er det blitt til sedvane mellom alle forstandige og høviske menn, til heider for den ein talar til, og for dei som er komne for å få ein heiderleg tiltale… Dei som først laga desse tiltaleorda, fann òg at rikets menn ikkje er som kven som helst, som berre ber omsorg for seg sjølv og husfolka sine og berre har ansvar for nokre få. For hovdingane ber omsorg for alle som er under dei i teneste og makt, og dei har ikkje berre ein manns svar i munnen, men må svare for mange. Men då dette første gongen vart gjort til skikk, meinte ein nok også at kongen og andre rikets menn ikkje skal vere åleine på rådsmøta sine, men ha med seg mange andre vise og kloke menn. Då kan det tykkjast, om det blir tala til hovdingane i fleirtalsform, at det ikkje blir tala berre til kongen, men også til alle dei som sit i råd med han og er rådgivarane hans.»

Men faren har meir på hjartet: «Du skal også passe deg om du står framfor rikets menn, at du ikkje snakkar heile tida, for hovdingar og alle kloke menn blir sinte ved altfor lang tale og tykkjer det er keisamt, dei ser på det einast som dumskap… Og det viser seg at om ein mann er klok og tungekvass, så er det lett for han å føre saka si med kort tale og få ord, slik at han som skal svare, forstår saka godt. Men om ein mann ikkje er nokon talar, men snarare lite flink til å snakke for seg, då er det likevel betre om han fører kortare tale i munnen. For med få ord kan han gjere greie for seg og såleis gøyme mangelen sin for dei som ikkje kjenner til han. Men om han snakkar for lenge, kan han vise seg meir uforstandig di lenger han talar.»

Få av oss har omgang med kongen med tilhøyrande tiltaleproblem. På slutten av 50-talet var Berge Furre formann i Studentersamfundet. På eit arrangement var også kong Olav til stades, og republikanaren Furre måtte helse kongen. Han tykte ikkje det var heilt enkelt. Studentersamfundet hadde sin eigen majestet: Hans Majestet Grisen. Han var redninga.

Og Furre helsa kongen med orda: «Hans Majestet Grisen lèt meg helsa Noregs konge!»

Og republikanaren meinte at han hadde berga seg frå kongefjesket. Han trong ikkje vaske munnen.

Andreas Skartveit

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Det finst ei vandrehistorie som eg har høyrt i Sogn. Andris Vangsnes, ein eldre heidersmann frå Vangsnes, møtte dåverande kronprins Olav. Er det sant at de i Sogn seier du til alle, spurde kronprinsen. «Ja», skal Andris ha svara, «her seier vi du til alle unntatt til deg og far din.»

Ein annan variant: Ein fin mann vart arg fordi ein framandkar sa du til han. Og framandkaren beit tilbake: «Vi seier no Fader vår, du som er i himmelen. Eg visste ikkje at du var større enn han.»

De som tiltaleform er på bratt nedtur. I Sverige reknar dei med at nedturen starta ein gong på sekstitalet, då Vilhelm Moberg overhøvla Olof Palme i eit fjernsynsprogram, i du-form.

Visdomsverket Kongs­spegelen, frå norsk mellomalder, ca. 1250 e.Kr., drøftar problemet. Kvifor skal vi tiltale rikets fremste menn i fleirtal, når vi alltid bed til Gud, som er herlegare og høgare enn alle, i eintal: «Du, Herre, allmektige Gud…»? Det er sonen som spør far sin.

Faren strevar med svaret. Det handlar om Gud, og om alt som har med Gud å gjere, veit lærefedrane meir enn han. Men han vil likevel prøve å svare.

«Eg trur at når det er ordna slik i dei heilage bønene at dei heller er i eintal enn i fleirtal når vi påkallar Guds namn, så er det fordi alle dei som trur på Gud, skal forstå fullt ut at vi trur på éin sann Gud og ikkje på mange avgudar, slik heidne menn for lenge sidan trudde på sju ulike gudar… No skal vi dyrke éin gud, han som alle skapningar tener, og be til han med eintalsuttrykk, for at ikkje falske gudar skal tru at det er dei påkallinga gjeld, dersom vi bruker fleirtalsuttrykk når vi påkallar Guds namn, som om det skulle vere meir enn éin Gud. Til dette kjem også at kortsynte menn kunne tru at det var meir enn éin Gud om namnet hans vart påkalla i fleirtal. Og dette er rett og viseleg ordna slik at den einfaldige og heilage trua ikkje skal ha rom eller villstig som ho kan gå på bort frå den rette allmannavegen.»

Sonen er vel nøgd med dette svaret. Den rette trua krev eintalspåkalling av Gud. Men kvifor skal vi då bruke fleirtalsform når vi tiltalar verdslege hovdingar?

Det har alltid vore slik, svarar faren: «På dette er det elles svar nok at det alltid synest å vere betre å tale til rikets menn i fleirtal enn i eintal, fordi høviske menn har funne det slik frå den første tid. Sidan er det blitt til sedvane mellom alle forstandige og høviske menn, til heider for den ein talar til, og for dei som er komne for å få ein heiderleg tiltale… Dei som først laga desse tiltaleorda, fann òg at rikets menn ikkje er som kven som helst, som berre ber omsorg for seg sjølv og husfolka sine og berre har ansvar for nokre få. For hovdingane ber omsorg for alle som er under dei i teneste og makt, og dei har ikkje berre ein manns svar i munnen, men må svare for mange. Men då dette første gongen vart gjort til skikk, meinte ein nok også at kongen og andre rikets menn ikkje skal vere åleine på rådsmøta sine, men ha med seg mange andre vise og kloke menn. Då kan det tykkjast, om det blir tala til hovdingane i fleirtalsform, at det ikkje blir tala berre til kongen, men også til alle dei som sit i råd med han og er rådgivarane hans.»

Men faren har meir på hjartet: «Du skal også passe deg om du står framfor rikets menn, at du ikkje snakkar heile tida, for hovdingar og alle kloke menn blir sinte ved altfor lang tale og tykkjer det er keisamt, dei ser på det einast som dumskap… Og det viser seg at om ein mann er klok og tungekvass, så er det lett for han å føre saka si med kort tale og få ord, slik at han som skal svare, forstår saka godt. Men om ein mann ikkje er nokon talar, men snarare lite flink til å snakke for seg, då er det likevel betre om han fører kortare tale i munnen. For med få ord kan han gjere greie for seg og såleis gøyme mangelen sin for dei som ikkje kjenner til han. Men om han snakkar for lenge, kan han vise seg meir uforstandig di lenger han talar.»

Få av oss har omgang med kongen med tilhøyrande tiltaleproblem. På slutten av 50-talet var Berge Furre formann i Studentersamfundet. På eit arrangement var også kong Olav til stades, og republikanaren Furre måtte helse kongen. Han tykte ikkje det var heilt enkelt. Studentersamfundet hadde sin eigen majestet: Hans Majestet Grisen. Han var redninga.

Og Furre helsa kongen med orda: «Hans Majestet Grisen lèt meg helsa Noregs konge!»

Og republikanaren meinte at han hadde berga seg frå kongefjesket. Han trong ikkje vaske munnen.

Andreas Skartveit

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ei kvinne får hpv-vaksine.

Ei kvinne får hpv-vaksine.

Foto: Heiko Junge / NTB

Kommentar

Skam i eit sprøytestikk

Dersom regjeringa verkeleg bryr seg om kvinnehelse, kan dei starte med å gje norske barn den beste HPV-vaksinen.

Christiane Jordheim Larsen
Ei kvinne får hpv-vaksine.

Ei kvinne får hpv-vaksine.

Foto: Heiko Junge / NTB

Kommentar

Skam i eit sprøytestikk

Dersom regjeringa verkeleg bryr seg om kvinnehelse, kan dei starte med å gje norske barn den beste HPV-vaksinen.

Christiane Jordheim Larsen

Teikning: May Linn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Rørslene me skildrar som vipping, er gjerne større og kjem mindre tett enn dei me omtalar som vibrering.»

Foto: Agnete Brun

LitteraturKultur
Jan H. Landro

Med den monumentale boka Sjøfareren Erika Fatland gitt oss eit uvant, og skremmande, perspektiv på europeisk kolonialisme.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn
Marita Liabø

Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Foto: Den Nationale Scene

Meldingar

Sterkt og poetisk om etnisk utanforskap

Ei enkel, framifrå framsyning om vondskapen som synest å ha bite seg fast i oss.

Jan H. Landro
Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Foto: Den Nationale Scene

Meldingar

Sterkt og poetisk om etnisk utanforskap

Ei enkel, framifrå framsyning om vondskapen som synest å ha bite seg fast i oss.

Jan H. Landro

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis