Lytt til artikkelen:

At vi produserer mindre storfekjøt enn vi et, her i landet, er eigentleg ikkje noko nytt. Slik har det vore i ein del år: Importen har lege på 8000–9000 tonn i året. Men i år, i koronaåret 2020, vil sjølv ikkje det vere nok. Ikkje i nærleiken. Går det slik marknadsregulator Nortura trur, kjem vi til å produsere 17.000 tonn for lite storfekjøt i Noreg i 2020.

Kvifor? Fordi vi held oss i Noreg, mellom anna. Vi reiser sjeldnare til Sverige og andre såkalla billegland for å kjøpe kjøt, og sjølv når vi er i landet, er vi meir heime, på våre eigne kjøkken – og då kjøper vi fleire råvarer. Meir kjøt – og meir mjølk. Og meir mjølk, ja, det fører til mindre storfekjøt.

Igjen: Kvifor? I motsetnad til storfekjøtbransjen har mjølkebransjen i det siste slite med for mykje råstoff. Då forbodet mot å produsere subsidiert Jarlsberg for eksport kom, vart mjølketrongen kutta med 100 millionar liter årleg. Problemet har vore at norske kyr heller har mjølka for mykje enn for lite. Dette kuttet har så langt alle mjølkebønder teke flatt – gjennom at dei berre har fått lov å levere 95 prosent av mjølkekvota si.

Våren 2020 vart det mellombels slutt på avkortinga. Ja, nett no er Tine på nærast desperat jakt etter all mjølk dei kan få tak i. Om sommaren og tidleghausten har dei nemleg ledig kapasitet: Ein god del bønder stenger mjølkekranane om sommaren for å kunne sleppe kyrne på beite. Og enten beitet ligg i utmarka eller på fjellet, er det for mange for langt unna mjølkestallen eller -roboten til at mjølk og beite lèt seg kombinere. Ein trist effekt av eit effektiviseringsjag som har gått for langt, er at stølsdrift i Noreg i 2020 har vorte mest for idealistar og nostalgikarar.

Meir sommarmjølk

Men no var det samanhengar mellom mjølk og kjøt vi skulle snakke om, og fleire bønder har svara på Tines rop etter mjølk i sommar. Produksjonen har auka med 4 prosent jamfør sommaren 2019, og det er levert 240 tonn meir feitt i juli i år jamført med fjoråret.

Det er litt fordi fleire bønder har halde på med mjølkeproduksjon lenger utover sommaren, men mest fordi dei som uansett sommarmjølkar, har hatt fleire kyr i drift. Og det fører til færre dyr til slakt, som altså gjev mindre storfekjøt i butikkhyllene.

Slik heng alt saman i biologiske produksjonar, og det heile vert ikkje lettare av at produksjonen går føre seg i ein marknad av prismedvitne kundar. Tine kan auke mjølkemottaket om sommaren, sidan det då er ledig kapasitet, men utover hausten er det ikkje like lett: Kapasiteten på Tine-meieria har vorte kraftig redusert dei siste åra. Berre slik har ein kunna halde på lønsemda. Difor er det ikkje berre å produsere meir på toppen av at dei planlagde mjølkekranane går for fullt.

Og kor lenge vil vi halde fram med å drikke mykje mjølk? Kjøpe kjøt i Noreg? Ete heime og ikkje på restaurant? Ikkje godt å seie. Og det tek framleis nærare tre år frå ei ku vert drektig til kalven hennar produserer mjølk.

Ta ansvaret

Kva seier alt dette oss? At det ikkje er lett å regulere ein biologisk matproduksjon etter eit delvis politisk og delvis marknadsstyrt samfunn. At samfunnet meiner at under 1 prosent av dei arbeidsføre treng å vere matprodusentar, gjer det ikkje enklare: Kontakten mellom råvara, jorda ho vert produsert på og dei som er heilt avhengige av henne for å verte mette, er nærast heilt vekke. Lokale marknader er like fråverande.

Dei færraste av oss kjenner ansvar for å ete heile dyret – mange av oss har aldri sett eit heilt slakt – eller hjelpe Tine med å få brukt all mjølka eller Nortura med å få omsett kjøtet vi no klarer å produsere på norsk jord. Det er ikkje noko å seie på det, sånn eigentleg. Likevel er det gjerne på tide å ta det ansvaret ingen har pålagt oss, særleg når det eigentleg krev frykteleg lite: Nett no er det berre éin type kjøt vi har for lite av i Noreg, og det er storfekjøt. Men vi har meir enn nok kjøt av sau, lam, geit, kje, hjort, rein og elg. Eg utfordrar deg til å finne ein ting storfekjøt kan gjere, som ikkje eitt av desse kjøtslaga kan gjere minst like godt.

Bruk hausten til å prøve, så snakkast vi til jul.

Siri Helle