Litteraturkritikk

Ottar Fyllingsnes

ottar@dagogtid.no

Sist veke kåra Norsk kritikerlag Cathrine Krøger til Årets litteraturkritikar.

– Ho er kompromisslaus, risikosøkjande, uredd, usnobbete, modig og uthaldande, slo juryen fast.

I tjue år har Cathrine Krøger vore litteraturkritikar i Dagbladet. Ho har ikkje tal på kor mange bøker ho har meldt, men det er mange.

– I periodar har eg meldt tre–fire bøker i veka, og opp til fem i eit par ekstreme veker. Du får ein teknikk etter kvart. Eg er A-menneske og treng ikkje mykje svevn. Vekkjarklokka står stort sett på halv fem. Det er då eg skriv, for då er eg klar i hovudet. Så les eg om dagen og utover kvelden.

Lærebokdebatt

No melder Krøger ei eller to bøker i veka, og det finn ho passande. I tillegg skriv ho for Prosa og arbeider som nyutdanna sjukepleiar på Ullevål universitetssjukehus.

– Det er ein ypparleg kombinasjon. Jobben som sjukepleiar er praktisk og handlingsretta, og det gjev meg ein frigjerande pause frå bøkene. Først etter at eg byrja i sjukepleia, skjøna eg kor heldig eg har vore som bokmeldar alle desse åra.

– Du fekk mykje merksemd då du som relativt fersk student melde lærebøkene i sjukepleiefaget?

– Ja, det har vore overraskande vellukka.

– Kvifor gjorde du det?

– Eg tok sjukepleie av di eg var litt lei av å melda bøker. Eg tenkte at det ikkje var viktig nok å bruka heile livet på å kjefta på norske forfattarar. Men eg vart overraska over kvaliteten på både lærebøkene og læringa. Det er strenge kriterium for å gje ut ei skjønnlitterær bok. Du skal gjennom mange nålauge, men når det gjeld lærebøker, er det ingen som passar på noko som helst, og det overraska meg. I ei melding slakta eg lærebøkene i sjukepleia. Mange studentar klør seg i hovudet, ikkje over at faget er vanskeleg, men av di stoffet er så frykteleg vanskeleg formulert. Det er ei skam at ingen har passa på den sjangeren.

Med meldinga greidde Krøger å setja i gang ein viktig debatt både om kvaliteten på lærebøkene og om kor viktig det er med klar tanke og tale. Og ho fekk mange positive reaksjonar frå sjukepleiarane.

– Ei lærebok vert ikkje betre enn det hovudet som skriv henne. Det handlar ofte om heilt unødvendig språkbruk i eit praktisk yrke. Det er ikkje berre eg som har kritisert denne tendensen, men sidan eg har ein litt skarp penn, slo vel kritikken ekstra godt an.

– Er det medfødt, eller er det noko du har tileigna deg?

– Spør du faren til borna mine, syskena og svogeren min, vil dei nok seia at det er medfødt. Ifølgje svogeren min, som eg har eit svært godt forhold til, kan eg erta på meg ein stein.

Terningkast 1

Krøger er oppteken av at det er temperatur i meldingane ho skriv. Skal kritikkane overleva i ei avis som Dagbladet, må ein ha spenst i språket. Ein kan ikkje tenkja på forfattaren, eller ta andre omsyn når ein skriv, meiner ho.

– Er det ok å nytta terningkast i bokmeldingane?

– Det er heilt greitt, men ein skal vera svært varsam med debutantane. Eg freistar å pakka negativiteten inn i ein positiv tone, men det er litt vanskeleg med terningkast. Det er fint for forfattaren når kritikaren er panegyrisk, og trist når han ikkje er det. Ein 4-ar eller ein 3-ar må vera det verste ein forfattar kan få. Eg seier ikkje at terningen er ein styrke, men heller ikkje at han er så øydeleggjande.

– Dag og Tid laga eit oversyn over alle 6-arane som vart trilla i ein periode, og det var mange. Det verka som om det hadde gått inflasjon i dei?

– Då me byrja med terningkast i Dagbladet, vart det sagt at skulle ei bok få 6, skulle ho få deg til å gråta, men eg har nok gjeve 6 til bøker som ikkje har fått meg til å gråta. Det er litt freistande når ein vert veldig begeistra, men ein må vera varsam. Kanskje ein skulle bruka fleire 1-arar? Det er ikkje så ofte ein brukar dei.

– Men du gav prinsesse Märtha Louises bok «Sensitive barn» ein 1-ar?

– Ja, men den boka er så dårleg at det ikkje er til å tru. Meldinga er stort sett sett saman av sitat frå boka, for at folk skal skjøna kor ille ho er.

Skjellsordrepertoaret

Krøger får overraskande lite kjeft frå forfattarane ho skriv om.

– Men i ein periode då me hadde kommentarar i Dagbladet, fekk eg mykje som sikkert hadde vore metoo-mat, men eg slutta å lesa det. Eg kan nok vera litt røff sjølv og har aldri vorte fornærma eller indignert over noko som helst. Men eg vert oppgjeven når folk hevdar at eg ikkje les bøkene eg skriv om.

– Kva likar du best: å rosa eller å risa?

– Det er lettast og mest morosamt å skriva eit realt slakt. Det er avgrensa kor mange ord det finst for å uttrykkja seg panegyrisk, og det er ikkje ein morosam sjanger. Det er meir morosamt å meiska seg i skjellsord, ettersom repertoaret er mykje større, men det er no langt hyggelegare å skriva gode meldingar.

– Har du vorte skjelt ut av forfattarar som du har møtt på byen eller på forlagsfestar?

– Ketil Bjørnstad skreiv meg inn i boka Åttitallet, og det var litt sjokkarta. Eg las boka for å melda henne, og der kjem Bjørnstad med ei skrekkeleg framstilling av meg. Då hoppa eg litt i stolen.

Elskar krim

Juryen bak kritikarprisen trekte fram Krøgers melding av den siste Lucinda Riley-boka. Der uttrykkjer ho begeistring, samstundes som ho slår fast at dette ikkje er god litteratur.

– Somme vil hevda at når ein lèt seg begeistra, er det god litteratur?

– Det finst god og dårleg underhaldningslitteratur, som i alle sjangrar. På byrjinga av 2000-talet endra bokbransjen seg. Bokhandlarane byrja med ti på topp-lister. Eg innsåg at me ikkje hadde meldt nokon av dei, og fekk carte blanche frå bokansvarleg Fredrik Wandrup. Etter det har eg vore bestseljarkritikaren i Dagbladet. Eg lèt meg meir enn gjerne forføra av ei god historie, og då må eg vera ærleg og skriva det. Samstundes må eg vera proff nok til å seia at det er klisjéfylt og oppskriftsaktig.

– Hender det at du vert så skuffa at du kastar bøkene i veggen?

– Nei, dette er ein jobb, som alt anna. Somme gonger er det reint pliktløp, andre gonger ei stor, stor glede.

– Kva sjanger likar du best å skriva om?

– Eg er altetande, men eg er glad i historiske bøker, bøker frå krigen, eksistensbevegande bøker og bøker som seier noko om røyndommen og er godt formulerte. Helst skal bøkene ha humor, og i tillegg har eg vorte veldig glad i krim. Mykje er provoserande dårleg skrive, men det går liksom av seg sjølv på grunn av plottet.

– Kven er yndlingen blant krimforfattarane?

– Dei siste åra har eg hylla Peter May frå Hebridane. Det kjem stadig fleire krimbøker som ville greidd seg litterært utan plottet. Svenske Mikael Niemis bok Koke bjørn er heilt fantastisk.

– Du skal vel melda bøker dei neste 20 åra også, ved sida av vera sjukepleiar. Kan bokmeldingane dine vera medisin for pasientane?

– Viss det er pasientar som kjenner meg att som bokmeldar, er det sjølvsagt hyggeleg. Men kjem det inn ein forfattar som eg har slakta, får eg halda meg unna. Ein er no inhabil som sjukepleiar også. Om til dømes Ketil Bjørnstad hamnar på gastromedisin på Ullevål sykehus, skal han sleppa å få meg i rolla som kvit engel.