Mykje er no «lenge sidan», slik lyrikaren Arne Ruste (f. 1942) minner oss om i debutsamlinga Askeladd frå 1973. Den kvitkrulla røyken dei svarte damplokomotiva la etter seg i sporet, likna «en døsig tanke/ mellom trærne» – eit bilete som minner lite om våre dagars «ekspressfart». Rømer dikttittelen ein ironisk snert?

Skiftet av drivkraft, frå kol og damp til elektrisitet eller diesel, er likevel ikkje det einaste som har endra kvardagen langs norske banar. Jarnvegstasjonane er heller ikkje kva dei ein gong var. No har dei korkje mannskap eller publikumsekspedisjon, alt er erstatta av fjernstyrte, automatiserte signalsystem som gjer at toga framleis kan kryssa på slike stader. Utruleg nok har dette ikkje alltid synt seg like påliteleg som gamlemåten, med levande menneske og signalflagg.

Etableringa av jarnvegane var i si tid ein viktig del av norsk nasjonsbygging. Påkosta stasjonsbygnader, teikna av framståande arkitektar som Heinrich Ernst Schirmer, Wilhelm von Hanno, Gerhard Fischer og Arnstein Arneberg, tente gjerne som førebilete i fornyinga av norsk bygningsskikk. Dei skulle vera vakre, ikkje billege. Den gongen var elles ikkje høvet mellom samfunnsnytte og kostnad avgjerande for drifta av Noregs statsbaner. NSB var ein sjølvsagd del av den norske infrastrukturen, ein lekk i vårt sameinte samfunnsansvar, styrt av levande menneske med omsut for både materiellet og dei reisande. I våre dagar vert jarnvegane handsama som eit reint samfunnsøkonomisk reknestykke. Frå no av skal dei drivast gjennom tevling og styrast som ein marknad med «forretningsmessig organisasjonsform og tydelige mål», slik det heiter i ei fersk politisk utsegn (Sundvolden-erklæringa frå regjeringspartia, 2013). Den gamle kulturen, der det var «tid nok», kan me likevel minnast gjennom ord og bilete – slik Ruste gjer i dette diktet.

Vigdis Ystad