Om somme vert det sagt at dei er «heil ved». For gardbrukaren Helge Bergo frå Øvre Eksingedalen i Hordaland held ikkje det. Han var som ei furu med al tvers gjennom, frå inst til ytst og frå rot til topp. Helge døydde 30. juli, godt over 96 år gamal.

Eg har ikkje møtt nokon andre med så klåre, skarpe og godt formulerte meiningar som Helge. Han stod for verdiar han kjempa for, i møte, i forhandlingar og gjennom bøker, artiklar og tallause avisinnlegg. Helge kjempa for at norsk landbruk skulle vere ei bygdenæring som nytta lokale, sjølvfornyande ressursar. Synsmåtane hans kan gå rett inn i ordskifte i dag, om berekraft og langsiktig ressursforvaltning. Eit av kapitla i boka Norsk jordbruk – ei økonomisk slagmark, som han gav ut i 1976, heiter då også «Myten om det berekraftige jordbruket». Han kjempa for å hindre industrialiseringa av norsk jordbruk, der det vart plass for stendig færre menneske i næringa og på bygdene, og på same tid nedgang i dyrka areal og beiteareal. No veit vi at det vart slik. Vi har ikkje eit berekraftig landbruk.

Helge vaks opp med arbeid frå tidleg morgon til seint på kveld, og han var i tvil om han skulle bli gardbrukar.

– Men eg er sjeleglad for at det laga seg slik at eg ikkje kom inn i noko anna. Eg er bunden av jord og tradisjon. Det er ikkje mogleg å slite banda. Eg hadde teke skade om eg hadde gjort det, sa han i eit intervju eg hadde med han i 1990.

Helge gjekk to år på landbruksskule og var elles sjølvlærd. Dei teoretiske kunnskapane fekk han gjennom fag- og skjønnlitteratur. Og gjennom deltaking i organisasjonsarbeid og kontakt med mykje folk kring i heile landet. Dei gongene eg møtte han, var han svært godt orientert om både dei dagsaktuelle hendingane og dei store, prinsipielle ordskifta som gjekk føre seg, både lokalt og i verda.

Helge såg på seg sjølv som «uhyggeleg konservativ».

– Eg ynskjer å ta vare på strukturar og stabile forhold, sa han.

Men han var klar over dei skeive sidene ved det gamle bygdesamfunnet, med sosial lagdeling og svært ulike økonomiske kår. Helge ville ha utjamning. Hans politiske syn var forma av gardsarbeidet og bygdesamfunnet, men også av åtte år i Canada, der han mellom anna var gruvearbeidar.

– Då såg ein kva ein var verdt og kva konkurranse kan føre til. Stilte du krav på noko, var svaret at det står folk klar til å ta over. Det einaste som rådde var profittmotivet, sa Helge i samtala vår i 1990.

Helge var fyrst aktiv i Bondelaget, og ville påverke med den trua at organisasjonen kjempa for alle bøndene. Han fekk snart røyne at slik var det ikkje. Det synte seg at dei med makt i Bondelaget medvete gjekk inn for å redusere talet på bønder. «Færre, men sterkare», var slagordet. Det vart for mykje for Helge, og han gjekk ut av organisasjonen. Han vart så aktivt med i Sau- og geitalslaget, der han arbeidde for å få tilskota i jordbruket over på tal på dyr og bruk av areal, og mindre knytt til produsert mengde.

Helge var ideologen bak opprøret i Bonde- og småbrukarlaget kring 1980. Det starta med Aksjon Bygde-Noreg, eit nettverk av gardbrukarar og andre politisk engasjerte for bygdene. Med opprøret redda han og fleire livet til eit småbrukarlag som heldt på å bli borte. Han var med i styret i fleire år. Men også her var viljen til å inngå kompromiss etterkvart for stor for Helge. Han meinte bestemt at toppane i landbruksorganisasjonane i avtale etter avtale skreiv under på gardbrukarane – og særleg småbrukarane – sin dødsdom. Trass politiske vedtak om å halde oppe tal på bruk og styrke småbruka, gjekk utviklinga heile tida i motsett lei. Helge meinte at heile avtalesystemet, med organisasjonane sin medverknad, gjorde avviklinga mogleg. Difor var tittelen på boka han gav ut i 2005, Avviklinga av den norske bonden. Det korporative jordbruksavtalesystemet. Systemet var berre for ein elite, eller «toppfolka sitt partnarskap».

Få gjekk ut i ope ordskifte med Helge, for det var det han ville ha. Helge trudde på opplysning og ordskifte i ope lende. Han vart motarbeidd på ulike måtar og omtala i negative ordelag i ein del krinsar. Motmennene hans tok personen og ikkje saka. Dei var nok medvetne om at Helge hadde rett. Til slutt tagde og sa eller skreiv dei ikkje noko. Å halde kjeft er ein effektiv måte å stoppe eit ordskifte på.

Eg vil minnast Helge som ein av dei mest kunnskapsrike, engasjerte og rettskafne menneske eg har møtt. Både veremåten og meiningane hans var merka av den barske naturen og livsvilkåra i fjelldalen.

Kvil i fred, Helge.

Åsmund Berthelsen