Mary Shelley (1797–1851) var ein særs produktiv og nyskapande forfattar. Ho var berre atten år gammal då ho byrja på Frankenstein, og skreiv etter kvart seks romanar til og fleire bøker i andre sjangrar, samstundes som ho levde eit turbulent og på mange måtar tragisk liv blant mange av dei mest notoriske figurane i den engelske romantikken, som lord Byron og Percy Bysshe Shelley.

Den viktigaste boka hennar

Debutromanen Frankenstein frå 1818 er rekna som opphavet til science fiction, men er likevel langt frå sjangerlitteratur. Shelley brukte det som på den tida var ein etablert sjanger, den gotiske romanen, men erstatta det magiske og overnaturlege med moderne vitskap. I motsetnad til dramatiseringane og filmane er boka ei fleirstemmig forteljing som eggar både medkjensla og tankane.

Kva meinte ho om samtida?

Frå ho som 16-åring rømte heimanfrå og fekk barn med ein gift mann, Percy Shelley, levde ho på utsida av ideala i samtida. Som dotter av anarkistfilosofen William Godwin og feministen Mary Wollstonecraft hadde ho mykje å leve opp til. Det er grunn til å hevde at dottera strevde mot mange av dei same måla som foreldra, men på ein utforskande og sjølvstendig måte.

Kva innverknad hadde ho på ettertida?

Med debutromanen sin skapte ho grobotn for ein ny type litteratur, men òg for nye måtar å sjå på vitskapen og kva makt mennesket har overfor naturen. Historia om vitskapsmannen Frankenstein og monsteret han skapte, har hatt umåteleg sterk gjenklang i populærkulturen, og aktualiteten i historia har berre auka i ettertid, ettersom mennesket evnar å skape stadig meir.

Var ho lukkeleg?

Ho var plaga av skuldkjensle, som på ymse vis var knytt til dødsfall. Mora døydde då ho kom til verda. Ho miste tre eigne barn tidleg. I 1816 tok halvsystera livet av seg. Kona til Percy òg – ein månad seinare gifta Percy og Mary seg. Det er ikkje rart at sorg er eit av dei store emna i bøkene hennar, for ikkje å snakke om fantasiar om å vekke dei døde.

Var ho eit godt menneske?

Ja. I alle fall langt betre enn ryktet sitt, kan ein vel seie. På same vis som mora – ein kompromisslaus feminist, men eit komplisert menneske – blei ho utsett for vondsinna sladder, skulda for umoral og kynisme. Feilfri var ho vel knapt, men utover samfunnsengasjementet var ho oppteken av å gjere godt for dei næraste, noko som etter kvart sette grenser for kva ho kunne skrive og gjere i livet.

Kven var ho i strid med?

Litteraturen hennar var i strid med samtida, men ho var ingen debattant. Ho hadde eit vanskeleg tilhøve til faren, som aldri tilgav henne at ho rømte heimanfrå. Ektemannen var forkjempar for fri kjærleik og ikkje enkel å leve saman med. Ei av dei ho måtte kjempe med om gunsten hans, var si eiga stesyster. Og etter at mannen døydde, kjempa ho mot familien hans for å få gitt ut dei posthume verka hans.

Trudde ho på Gud?

Ingenting tyder på det. Ho var ein ihuga lesar av litteratur og filosofi, sterkt påverka av det radikale, ateistiske livssynet til foreldra. Ho redigerte ei ny utgåve av Frankenstein med meir gudfryktig undertone, og som redaktør for den avdøde mannen sin var ho med på å gi han eit helgenaktig ettermæle, men slike ting var ein avhengig av for å livnære seg som kvinneleg forfattar og åleinemor i viktoriatida.

Kva ville ho med livet?

Midt i eit kaotisk og paradoksalt nok einsamt liv må skrivinga ha blitt det fremste målet. Ho ville gi lesarane gjenkjenning, innsikt, omsorg og danning ved å pirre fantasien deira. Ho såg på seg sjølv som ein outsider, og berre gjennom litteraturen kunne ho håpe på den aksepten ho drøymde om.

Typisk sitat?

«Eg er vond fordi eg er ulykkeleg», seier Frankensteins monster, som i boka får kome til orde og gi sin eigen hjarteskjerande versjon av korleis det var å bli til utan mor, utan omsorg og medkjensle frå menneska som berre ser den ekle utsida hans.

Øystein Vidnes

Øystein Vidnes er forfattar
og formgjevar.