Litteratur

Julie Killingberg

julie@dagogtid.no

Lesjingen og forfattaren Guri Sørumgård Botheim legg ikkje mykje imellom når ho skildrar ordskiftet mellom ulike brukarar av fjellet. Forvaltarane, pilegrimane og turistane – alle får passet påskrive.

– Høgfjellet er eit kjenslevart tema. Mange knyter identiteten sin til fjellet, mange har sterke meiningar og tenkjer at dei sjølve har rett, seier Botheim.

Ein pilegrimsprest som meiner at snøscooterkøyrarane som bryt lova, burde brenne i helvetet, er ein av karakterane me møter i romanen der hovudpersonen skal skrive ei utgreiing om villreinen og «fjellets etiske stemme». Ragna, som ho heiter, er både steil, modig og dristig. Ho provoserer ved å kalle Den Norske Turistforening (DNT) for Turismeforeininga og ved å åtvare mot alle dei som vil ha «one night stands» med naturen. Konfliktbiletet vert raskt forsterka med Ragna som kommunikasjonsansvarleg, og korkje ho eller meiningsmotstandarane hennar har berre reint mjøl i posen.

Mykje sant

Trugselen mot hovudpersonen er ei ekte melding som vart framsett mot ein biolog, og nokre fråsegner frå DNT-leiarane er henta frå den verkelege verda. Elles må Botheim vedgå at ho har ein del likskapstrekk med hovudpersonen.

– Her er fleire ytre likskapstrekk. Me har begge studert litteratur og budd i Trondheim. Me har òg opplevd noko av det same, og me har ein del like kjensler, men hovudpersonen Ragna har ein annan personlegdom, seier ho.

Botheim skildrar hovudpersonen som steil, udiplomatisk, modig, uredd og mindre sosial enn ho sjølv.

– Eg ville ikkje gjort det som ho gjer. Sjølv om eg heiar på hovudpersonen, skal ho ikkje vinne alle diskusjonar. Det må vere opp til lesaren å finne ut kven ein er mest einig med. Eg skal ikkje tolke for mykje, korkje kva Ragna kjenner på, eller kva som er rett.

– Kva har vore drivkrafta di?

– Eg ynskte å skrive om det å tore å forme livet sitt, og om å våge å gå inn i eit nytt kjærleiksforhold og såleis greie å leve vidare med tapet når ein framleis er i sorg. Elles engasjerer eg med for spørsmåla kring bruken av naturen. Dette temaet kjenner eg meg ikkje ferdig med enno. Etter at romanen var ferdigskriven, har eg kome i kontakt med og vorte aktiv i både den nyoppstarta foreininga Bevar villreinen i Rondane og den meir etablerte organisasjonen Bevar Dovrefjell mellom istidene, som òg er nemnd i boka.

Røyndomen

– Generelt er boka basert på verkelege hendingar og konfliktar. Romanen er inspirert av verksemda Norsk villreinsenter Nord på Hjerkinn i Dovre kommune, men karakterane og dei interne kontorscenene er dikta opp, seier Botheim.

Ho skriv likevel at Høgfjellsmeldinga er rein fiksjon. Sjølv om Norsk villreinsenter er ein reell institusjon, så er eventuelle likskapar med tilsette og interne diskusjonar tilfeldige, ifølge Botheim.

Samstundes som ein skjønar at forfattaren har teke seg kunstnariske fridomar, er det tydeleg at det krev mykje lokalkunnskap for å skrive ei slik bok. Den kjende botanikaren, kvinnesaksforkjemparen og pioneren Thekla Resvoll er nemnd, og her er mykje fagleg stoff. I presentasjonen av reelle konfliktar knytte til bruken av fjellet, er der glidande overgangar mellom sanning og fiksjon.

– Du er ikkje redd for å sette ut falske rykte?

– Det kan ein jo risikere, men det gjeld for all skjønnlitteratur. Alle romanar kombinerer jo verkelegheit og fantasi, på ulike måtar. Somme personar har eg karikert litt, og eg har med vilje late dei få ein annan utsjånad enn dei som har stillingane i den verkelege verda. Eg er ikkje interessert i å kritisere enkeltpersonar. Dette er ikkje ein nøkkelroman.

– Korleis har du arbeidd med boka?

– Eg har lese villreinrapportar og undersøkt ein del det siste året. Alt kom tettare på meg då eg flytta heim til Gudbrandsdalen. Eg ville ikkje skrive noko feil reint villreinfagleg, svarar Botheim som heile livet har hatt ei sterk tilknyting til Dovrefjell.

Grensesprengande

Botheim seier at friluftsliv vert sett på som positivt, men at me kanskje lyt tenkje nytt.

– Det er så lite som skal til for å øydelegge trekka til villreinen. Lokalbefolkninga har ein innebygd respekt for villreinen, men turistar skjønar ikkje kor lite som skal til for å forstyrre han. Om det passerer tretti personar på ein sti i løpet av dagen, er det nok til å forårsake sterkt unnvikande oppførsel frå villreinen, seier Botheim.

Ho meiner noko er nøydt til å skje, og ho trur det kjem til å skje noko.

– Leveområda til villreinen er fragmenterte og oppdelte. Det vert for fyrste gong diskutert om me i delar av året må stenge nasjonalparkar av omsyn til villreinen. For mange av oss vil det vekkje sterke kjensler å bli utestengde frå fjellet, men vi er i ferd med å kome dit. Kven skal få lov til å bruke fjellet, og til kva? Dette er brennbart stoff i folkesjela. Diskusjonane om bruken av naturen har vorte viktigare og viktigare i løpet av skrivinga mi, seier Botheim.

Bokomslaget har mannen hennar laga. Biletet viser Storskrymten sett frå Lesja. Fjellet som grensar mellom Trøndelag, Innlandet og Møre og Romsdal vert eit symbol på både fellesskapet og interessekonfliktane som ligg i naturområdet som alle vil ha ein bit av.

– Mannen min har òg laga ein song til boka. Låten ligg førebels på YouTube, men kjem snart på Spotify òg. Han heiter «Fjell og vilje», fortel Botheim.

Sterke meiningar

Som hovudpersonen flytta Botheim frå ein trygg jobb i Trondheim.

– Eg hadde ein fulltidsjobb, men sa han opp og flytta heim for å få tid til meir skriving, seier Botheim.

På same måte som hovudpersonen Ragna har ho òg hatt sterke meiningar i ungdomen.

– Men eg valde å leggje dei bort for å passe inn, forklarar Botheim.

Gjennom arbeidet med boka har ho fått fornya sjølvtillit til å flagge kva ho står for.

– Det må skje noko. Arealinngrep og naturtap er ei like stor krise som klimakrisa, og dei to krisene heng saman. Det er fyrst no at det har byrja å gå opp for folk. I Fosen-saka blir det argumentert med at ein må byggje ut natur for å få til det grøne skiftet. Men å ofre natur og samisk kultur og kalle det eit grønt skifte, er ei feilslutning, meiner Botheim.

Ho tykkjer ikkje me skal jobbe for å dekke energibehovet, men heller for å få ned energiforbruket.

– For tjue år sidan vart du sett rart på om du kritiserte flytrafikken, men no er det mykje større aksept for slike haldningar. Me ser òg ei anna og grønare innstilling hjå delar av næringslivet, meiner forfattaren.

Sjølvbiografisk

Den mest sjølvbiografiske delen av boka er den som dreier seg om sorg.

– Eg mista ein mann som eg var forelska i. Såleis har boka òg ei personleg historie om det å leve med sorg og tap, og å greie å ta ansvar for livet sitt. Ein kjem ikkje nødvendigvis over tapet. Difor må ein finne ut korleis ein kan leve med det, seier Botheim.

Litterært sett er ho mest nøgd med samanlikninga mellom restaureringa av eit menneske i sorg og restaureringa av naturen.

– Det finst sår og spor som aldri gror. Men ein kan få det betre.