Impresjonistane måla det same motivet dag og natt, i regn og solskin, i tåke og klårvêr, i snø og i storm. Dei ville fange det stadige i det flyktige, og difor sat dei oppe til alle døgerets tider for å finne fast grunn under føtene.

Slik bølgja som treffer stranda ein ettermiddag – det same havet, med den same tyngda, men jamvel stadig nye bølgjer – er motiva til impresjonistane gjentakande, insisterande, utrytelege: Eit tre, ein katedral, eit jorde skiftar ham etter som årstider og temperaturar endrar seg.

Jon Fosses prosa, ja, kanskje til og med dramatikken hans, er vel rigga til på same viset?

Det er det same mennesket vi møter, i frykt og sorg, i tru og von, i tap og i sigrar. Menneska hjå Fosse er forma av den same molda. Dei lengtar etter å overstige seg sjølve. Og menneska hans er skapte av Gud, dei stundar etter noko dei ikkje heilt får sett ord på. Dei elskar, vil tilbake til noko, og veit det finst noko meir eller anna bakanfor menneska dei elskar. Dei fortvilar og døyr, men heile tida er det den same bølgja som treffer lesaren, om att og om att.

Difor er språket messande, som liturgien i kyrkja er det. Ikkje fordi Fosse har vorte katolikk, men i dei repeterande vendingane ligg det ei innsikt på same måte som i bøna som mange truande praktiserer: For sjølv om innhaldet i den same setninga ikkje forandrar seg frå gong til gong ho vert repetert, kan ikkje den fyrste lyde som den siste setninga, sjølv om dei semantisk betyr det same. Gjentakinga gjev ei djupare meining, eit kraftig verkemiddel med bibelske røter.

Dei ortodokse kristne har Jesus-bøna: På innpust «Herre Jesus Kristus Guds son», på utpust «forbarm deg over meg, ein syndar!». Bøna vert resitert om og om att til den bedande ikkje reflekterer over orda lenger, men gjer dei, bøn som performativ rørsle.

Du finn den same forståinga i bibeltekstane som vert lesne opp i kloster verda over, i Lectio Divina, høgtlesinga som skjer mens munkar og nonner et eller mediterer over Bibelen: Du les ikkje for å forstå, du les ikkje for å lære eit innhald slik du gjer når du førebur deg til ein eksamen. Du les for sjølv å verte lesen, av teksten. Teksten bryt seg inn i deg, og om du har det rette sinnelaget, tek den heilage skrifta bustad i deg.

Ein kan høyre gjenklang av dette no, når kulturkommentatorane og andre litteratar talar om verka til den norske forfattaren som fekk prisen førre veke:

– Kva skriv han om, spør journalisten.

– Død og liv, kjærleik og von, seier eksperten.

– Men det er jo berre like setningar, utan punktum eller komma, og aldri er det ei handling som kjem til å kome?

– Nei, gjentakinga er nok poenget.

Nett slik impresjonistane måla det same motivet i all slags vêr, skriv Fosse fram det lengtande mennesket ved å nytte språket gjentakande.

Det er ein siger for nynorsken denne prisen, sjølvsagt er det det. No må alle omsetjarane setje seg inn i den nynorske skrifta for å kome nærast mogleg litteraturen til den vestlandske forfattaren.

Men dette er òg ein siger for den poetikken som Fosse sjølv plasserer verka sine i. Estetikken hans set det søkjande mennesket i høgsetet. Guds rike er ikkje av denne verda, og er det éin ting som litteraturen frå Fosse renn over med, er det at det viktigaste i livet er usynleg.

Slik den skilsetjande opplevinga Fosse hadde som ung gut, då han skadde seg og mista så mykje blod at han såg alt i eit forklåra lys, utanfrå, så ligg livet hjå Fosse i eit lysande mørker, som han sjølv har kalla det, der Gud er den inste flammen i kvart menneske. Kunsten – musikken, biletkunsten og skrifta – kan vere ein kongeveg inn til det djupt menneskelege der gudslengten ligg i botnen. Fosse vart immun mot forkynninga frå bedehuset og kyrkja, for han visste at dei laug når dei tala om Gud. Han hadde sjølv sett den røynda dei tala om, då han var døden nær.

Fosse skriv ikkje kristen eller katolsk litteratur, men han skriv frå ein plass, han kastar skugge. Og det er ikkje enkelt for litteraturforskarar å kome utanom det åndeleg-metafysiske reisverket som gjennomsyrer kunsten hans, og menneska i verka. Litteraturen hans i dei seinaste ti–femten åra kjem frå eit tydeleg utgangspunkt, openbert nok for den som verkeleg vil finne.

Ikkje fordi Fosse vil formidle teologi eller religiøse sanningar, sjølvsagt er han ikkje ein slik banal forfattar, men fordi innsikta hans, gnosisen, som han sjølv kallar ho, kjem med ei djupne der Gud er ein verkeleg del av det meiningssøkjande mennesket. Det urolege hjartet, Gud i deg og meg, som lengtar tilbake til opphavet sitt, som Augustin sa det i Confessiones.

Dette «uutseielege» vi ofte høyrer som ein karakteristikk på tekstane til Fosse, er eit blindspor, det er naudsynt å vere meir presis: Fosse er ein kristen mystikar. Han nyttar kunsten, ja, skrifta, som lykt i mørkeret. Og verka hans ber djupe spor av det han har funne.

Eskil Skjeldal

Eskil Skjeldal er forfattar, teolog og fast skribent i Dag og Tid. Han skreiv samtaleboka Mysteriet i trua saman med Jon Fosse.