Eskil Skjeldal

eskskje@online.no

Sjølvsagt har Mari Slaattelid atelier på Kunstnernes hus i Oslo, kor elles? Eg er eit steinkast unna kunstnarbustaden Grotten, som mange i 2011 argumenterte for at ho burde få bu i. Argumenta var gode: I over tjue år hadde ho både fornya og oppretthalde den visuelle kunsttradisjonen i Noreg. Ho var rosa både nasjonalt og internasjonalt, hadde stilt ut ved alle dei viktigaste institusjonane i Noreg og var representert i dei viktigaste samlingane. I 2000 fekk ho den prestisjetunge Carnegie-prisen. Men det vart ikkje Slaattelid som flytta inn, men Jon Fosse, ein annan stor, norsk kunstnar.

Eg står ved ein rampe på baksida av huset. Slaattelid kjem ut bak ei nedtagga dør, og viser meg inn i atelieret. Det er store bilete overalt. Lukta av måling og lerret kviler lett over det store og lyse rommet. Golvet er dekt av gråpapir, teipa i skøytane, så ikkje målinga skal renne på golvet.

Eg ser bilete langsmed veggen. I både store og små bilete ser eg att eit felles motiv: ei trekanta lanterne med eit lite auga, ein mann i ein stige. Bileta er ulike, men motivet går att. «Slaattelid veksler uanstrengt mellom figurasjon og abstraksjon, mellom ekspressivt og konseptuelt maleri», seier Festspela i Bergen om arbeidet hennar. Eg har dumpa rett inn i Festspillutstillingen, rundt rekna 25 bilete, dei største på nesten 2 x 3 meter.

Slaattelid vil fyrst fortelje om format og teknikk.

– Denne gongen ville eg prøve å gå opp i format, opp i fargemengd og penselstorleik, opp i fargestyrke. Eg har vore ute etter eit måleri som tillèt seg det meste, figurasjon og tradisjonstilknyting, store format og alle slags overdrivingar. Og det som eignar seg til store mengder flytande måling, er akryl, altså vassbasert måling.

Slaattelid tek opp ein tynn liten Apple-maskin og syner meg ei rekkje fotografi av ein mann i ei lanterne. Vi ser han bakfrå, sola har nett gått ned, og han har klatra opp i lanterna for å arbeide.

– Dette er fotografi eg tok for ti år sidan. Ein mann frå Kystverket stod i lanterna ein heil dag for å stille lyset mot fjorden og hindre blinkande, grønt discolys innover land. Synet av mannen i silhuett mot himmelen, med verda og landskapet under seg, var eit motiv frå den augneblinken eg såg det. Det vart ei oppgåve å løyse det som måleri, og eg har gjort mange freistnader sidan eg tok bileta. Festspela i Bergen er eit høve til å gje motivet ei heil utstilling.

Slaattelid har teikna sidan ho var lita, men ikkje meir enn andre ungar, seier ho sjølv. Ho gjekk på kurs hjå kunstnaren Ivar Kvåle på Voss, var god til å teikne og visste det. Sjølvtilliten gjorde at ho søkte på Kunst- og handverksskulen i Bergen, der ho gjekk på grafikklinja i fire år.

– Du hadde ei mor som var kunstnar, blanda ho seg inn i det du gjorde?

– Nei, men me snakka mykje om bilete, ho såg på arbeida mine og eg på det ho hadde gjort. Og me såg utstillingar i lag, her og i utlandet. Ho var lektor, som far min, men byrja måle på heiltid mot slutten av 1980-åra. Ho gjorde utsøkte ting i akvarell og andre teknikkar og hadde ein intuitiv forstand på fargar.

Far til Mari Slaattelid er omsetjar av latinsk prosa, Hermund Slaattelid, ein av to bak Skjervheim-seminaret. Mari voks opp på Voss og var i Hjartdal og på Nordfjordeid om sumrane.

– Påverka desse landskapa deg?

–?Ja, heilt sikkert, men det eg trur ligg til grunn for at eg vart biletkunstnar, er landskapsmåleria av Astrup, Munch, Hertervig og Balke. Desse norske målarane er alle i verdsklasse. Eg hugsar eit Astrup-bilete som hang i venterommet til skuletannlækjaren, med giftige revebjøller og ungar som gjekk i skogen. I Stenersen-samlinga i Bergen såg eg nordfjordmåleria til Bernt Tunold. Sylvfargen på fjorden i Tunold-bileta og det fuktige, skuggetunge grøne hjå Astrup er for meg essensen av måleri enno.

–?Måleriet fanga deg?

– Eg vil ikkje seie det slik, men ja, måleri er ei freisting, og kanskje den aller fyrste forelskinga for mange som byrjar med kunst. At ei kjensle av kveldsljos kan vekkast av måling på lerret, er eit lite under. Å sjå og skjøne verknaden av fargar er ikkje alt, men noko av det viktigaste for ein målar.

Det nye i skjønnlitteraturen er røyndomslitteratur, der forfattaren ope spelar på sitt eige private liv i langt større grad enn tidlegare. Somme kunstnarar ser vi mykje i media, dei byd raust på seg sjølv og talar meir enn gjerne om tilhøvet mellom kunsten og privatlivet. Slaattelid er ikkje ein av desse kunstnarane.

– Er det ein tett samanheng mellom kunstnar og verk i dine måleri?

– Nei.

– Så bileta dine fortel oss ikkje noko om deg som person?

–?Fint lite, men det fortel mykje om korleis eg arbeider. Det at måleriet fortel om personen eller personlegdomen bak, er noko av ei overtru. Eg trur ein kan måle annleis enn ein er. I motsetnad til fotografiet, som er eit dokumentasjonsmedium, viser måleriet berre korleis det er blitt til. Det er ikkje noko bakom seg sjølv. Ein må ta det på alvor som eit fysisk faktum, som av og til er ufatteleg. Verkeleg gode arbeid er magiske, men ikkje på den måten at målaren gøymer seg der. Måleriet er lågmælt. Og det er demokratisk: Du kan gå forbi det eller stogge. Kunst som krev ein viss handlemåte eller tidsbruk, som ein lang video eller ein installasjon du må smyge deg forbi, er meir innbilsk. Han føreset stort tolmod og ei uoppsliteleg kunstinteresse. Måleriet minner om pila i Olav H. Hauges dikt om pil og kule. Det smiler litt av alt oppstyret omkring seg:

Pil var fyre kule.

Difor likar eg pil.

Kula gjeng mange mil.

Men det smell stygt.

Då smiler pil.

Må kunst vere aktuell for å vere god?

–?Nei, eg synest ikkje det. Men god kunst kan også vise seg aktuell. Det overtydelege er kanskje det verste. Kunst treng ikkje gni inn det du visste frå før. Stakkars kunstnarar om dei berre skal attfortelje ting du kan finne i media. Om kunst fyrst og fremst skal opplyse og forbetre oss, reduserer ein kunst til oppdraging. Og kunstnaren gjer seg til pedagog.

–?Så vi skal ikkje krevje svar av kunstnaren på aktuelle samfunnsspørsmål?

– Nokre kunstnarar kan sikkert svare på litt av kvart, men helst ikkje i form av måleri, spør du meg. Kven er det som går på kunstutstilling for å lære om klimakrisa? Kunst skal vippe deg av pinnen. Du skal ikkje vite nøyaktig kva som går før seg, og som kunstnar har du heller ikkje full kontroll på det verka dine seier. Arbeida dine kan vere langt klokare enn deg.

Eit ord som ofte kjem opp når det gjeld kunst, er inspirasjon. Kunstnaren har ei genial side og står i kontakt med ein særskild del av røyndomen. Slaattelid kjenner seg ikkje att i denne myten.

–?Kva vert du inspirert av?

– Kva som helst, men ofte tek eg opp tråden frå gamle arbeid og prøver å finne ut av det eg ikkje fekk til sist. Det kan vere gode arbeid av kollegaer, eller noko frå ei kunstbok. Ein gong var det ei samling augneskuggeskrin med tilhøyrande reklame som sette meg i gang.

– Vi kan få inntrykk av at når kunst provoserer, er sjølve provokasjonen eit kvalitetskriterium. Korleis ser du på det?

– Provokasjon er ikkje eit kvalitetskriterium. Dei som snakka begeistra om provokasjon då Bjarne Melgaard stilte ut på Munchmuseet, var direktøren og kuratoren. Det trekkjer folk. Kunstnarar snakkar ikkje slik. Dei veit at verdien og tyngda ligg ein heilt annan stad.

Slaattelid talar roleg, men med autoritet. Det er lett å høyre at ho har tenkt og erfart seg fram til det ho snakkar om. Eg lurer på kva ho meiner eit verkeleg tabu i kunsten i dag kunne vere:

– Kanskje eitt tabu er det me kallar verdiar, det konservative og tradisjonelle. Å vere tradisjonell målar er ikkje ei heidersnemning. Metafysikk kan vere eit anna tabu. Mange meiner at kunst skal ta tak i det me opplever som mest prekært: klimaspørsmål, globalisering, flyktningstraumen, slike ting. At me ikkje har tid å misse og at kunst må setjast i det gode si teneste. Det er ei flat forståing, synest eg, av korleis kunst verkar. Eg ser for meg at kunst må vere meir lumsk og eigenrådig.

Eg sit nært bileta hennar, og storleiken på dei største er slåande. Eg må strekke armane heilt ut for å nå frå det eine til det andre hjørnet. Eg undrar på korleis prosessen er når ho arbeider med desse store formata.

– Store lerret er litt tyngre å hanskast med og vanskelegare å gjere verkeleg bra. Bommar du, kan løpet vere køyrt, og kanskje må du spenne opp nytt lerret. I 1980- og 90-åra arbeidde eg med landskap i mindre format. Det er ein tvilsam ting å seie, kanskje, men små bilete er langt lettare å lukkast med enn store.

Det finst ein skepsis til måleriet fordi det er ei vare. Det vert kritisert for å vere salsvenleg. Men Slaattelid er ein forsvarar av måleriet.

– Måleriet er det som sel best. Det er ofte måleria som får dei høgste auksjonsprisane. At det er eit så ynda salsobjekt, gjer det også uglesett. Andre kunstformer går lettare fri frå denne tenkinga, og eg kan godt skjøne irritasjonen over at alt måleri blir opphøgd, godt eller dårleg. På Kunstakademiet, slik eg kjenner det, vil ein gjerne at studentar orienterer seg mot meir samfunnsretta uttrykk enn måleri. Det gjer at mange måleristudentar raskt søkjer seg til akademi i utlandet, der måleri er ein sjølvsagt ting. På Khio i Oslo, det tidlegare Kunstakademiet, er det nyss tilsett ein professor i måleri, men i tre år har studentar måtte greie seg utan fagleg kompetanse i kollegiet, og utan målarsal.

Bileta til Slaattelid heng ikkje i mange heimar. Men ho har heller ikkje som mål å vere allemannseige:

– Romanar og popmusikk er kunst for eit breiast mogeleg publikum, måleriet er ikkje det. Det har eit smalare nedslagsfelt, og eg skjønar godt at ikkje alle går på kunstutstillingar. Det er lov å vere uinteressert i kunstlivet.

– Kven vil du verdsetjast av?

– Gjennom arbeidet mitt hender det at eg møter folk eg elles aldri ville treft, folk som verdset det eg gjer. Det er stort. Elles veg respekt i fagmiljøet tungt, å bli verdsett av dei du sjølv set høgt.

– Kven er kunsten din for?

– Dei som oppsøkjer han på utstillingar, eller på nettet. Og dei treng ikkje kjøpe bileta mine. Prisane er marknadsstyrte, og for dei fleste er prisen på kunst avskrekkande høg. Alle kan eige ein roman, men ikkje alle kan eige og samle unike verk. Det seier seg sjølv.

– Du har kome inn i stallen på det velrenommerte galleriet Standard (Oslo). Verkar det inn på arbeidet ditt?

– Ikkje på sjølve arbeidet, men bytet av galleri etter 18 år kjendest rett. Det grunnleggande er som før, vanskane når du står fast og gleda når du lukkast. Og einsemda i atelieret er den same: Eg vert meir og meir glad i å arbeide åleine.