Kjøttbollar joikar ikkje
Turistplakat frå 1960 som liknar til forveksling på joikaguten.
Ein av dei mest populære hermetikkmiddagane i landet er Joika. Joikaen kom på marknaden i sekstiåra, og nordmenn kjøper om lag ein million boksar i året. Sidan det er mykje støy rundt produktet no, spurde eg på sosiale medium om følgjarane mine et Joika. Det utløyste eit veldig engasjement med hundrevis av svar. Mange seier at barna elskar det, nokre at dei berre et det på hytta, nokre et det stadig vekk, ein kom med banneord og sa at bikkja spytta ut kjøttbollane, somme at bikkja elskar dei. Ein heldt fram at dei er «fantastiske med potetmos og tyttebær», mens ein skreiv «dei smakar som hundemat luktar». Med andre ord, smaken er delt, men ein kan ikkje kome frå at Joika er ein suksess.
Det er ikkje fyrste gong det er debatt rundt Joika. I 2003 gjekk den samiske lokalpolitikaren Arne Nilsen Anthi frå Alta ut i Nationen: «Det er som å male opp ein hest, kaste oppi ein bit elg og selje det som elgkaker.» Ifølge Arne Nilsen Anthi var Joika-kaker både eit overgrep mot samisk kultur og ein hån mot reinkjøttet – og dei er ikkje særleg endra sidan den gongen. Prosentdelen reinkjøtt er svært låg, og produsenten blei så vidt eg forstår, nekta å kalle produktet «reinsdyrkaker i viltsaus». Sjølv hugsar eg at boksematen ofte var på menyen i barndommen. Eg åt han med liv og lyst. Eg kjenner òg fleire pakistanarar som nyt han med masse chili.
No er produktet kome i ny pakning av papp, og eg gjekk til innkjøp av ein 500 grams pakke for å sjekke om smaken frå barndommen har forandra seg. Eg trur han har det. Sausen verkar for salt, og konsistensen på bollane er heller ikkje den eg hugsar, dei er glattare enn før. Eg vil påstå det er liten skilnad på dagens Joika og Ikeas segnomsuste kjøttbollar. I boksen er det 60 prosent saus (!), som tyder på at det er cirka 100 gram reinkjøtt totalt i ein stor boks, resten er storfe og får. Kiloprisen på reinkjøtt blir då temmeleg dryg, så eg vil oppfordre Nortura til å øve med lassoen og prøve å fange fleire enn 3 reinsdyr til neste års produksjon. På den andre sida er det jo lite trønder i trøndersodd.
Korleis smakar Joika for meg i 2020? Med tilsetjing av brunost, kremfløyte, timian, pepar og litt stikkelsbærgelé for å døyve saltsmaken blei måltidet sånn midt på treet. Slik er det med masseprodusert mat. Han er laga for å ikkje fornærme nokon, men i dag vert stadig fleire fornærma likevel, og med rette: Joika er kulturappropriasjon og eksotisering av minoritetar i si reinaste form. Sameguten som prydar boksen, vann pris då produktet blei lansert, men i dag er det andre tider. Eg forstår godt alle som reagerar sterkt på namnet og pakningsdesignen, som er sterkt knytte til samisk kultur og samisk bruk av reinkjøtt. Den rasistisk-koloniale tankegangen har prega mange suksessprodukt gjennom åra, tenk berre på Black Boy krydder, Nigger Boy(!) skosverte og Negro sukkerkulør, som alle hadde teikna illustrasjon av ein eksotisk farga gut som varemerke. Negro fjerna negerguten i 2010, men Hindu-krydder finst framleis i hyllene, komplett med festleg teikning av ein hindu. Så mi oppfordring til Nortura er: Sel Joika, men skift namn og design og auk prosentdelen av reinkjøtt sterkt. Desse kjøttbollane syng ikkje.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
