Leonhard Seppala (1877–1967) var smeden som freista bli gullmillionær, men heller vart verdas beste til å køyre hundespann. Han emigrerte frå Nord-Noreg til Alaska under gullrushet i 1900, vart sett til å trene opp Roald Amundsens sledehundar og blei kjend for human handsaming av hundar i ei tid da det var vanleg å tukte fram lydnad med pisk og slag.

Kva var den viktigaste ekspedisjonen hans?

I 1925 blei det gjennomført ein stafett med hundekøyring for å frakte serum inn til landsbyen Nome i Alaska, som stod føre ein dødeleg difteriepidemi. Tjue hundespann deltok. Seppala med leiarhunden Togo tok den lengste og farlegaste strekninga, medan Gunnar Kaasen og leiarhunden Balto tok siste etappe. Medieinteressa vart enorm. Kaasen og Balto blei nasjonale heltar, og Balto fekk eigen statue i New York Citys Central Park. Seppala mislikte at pressa rota med namn, distansar og merittar i iveren etter å dekke saka.

Kva meinte han om samtida?

Det var kan hende ikkje så rart at kvenen Seppala emigrerte frå Nord-Troms til USA like etter at Tromsø Stiftstidene skreiv følgjande: «Om hvorledes Lapper og Kvæner skal gjøres til Nordmænd. Det relative Forhold mellem Nordmænd og Lapper (samt Kvæner) har i hele dette Aarhundrede omtrent uafbrudt ændret sig til Nordmændenes Fordel. Folk søndenfra føler sig frapperet over den store Rolle, det Unorske, Fremmedartede spiller i Finmarken. Men det kommer deraf, at de ikke ved, hvor meget værre det har været før.»

Kva innverknad hadde han på ettertida?

Seppala blir framleis rekna som den fremste utøvaren av hundekøyring som verda nokon gong har sett, og den gode handsaminga av hundane har vorte det fremste ettermælet hans. Den gjævaste prisen i det store hundeløpet Iditarod i Alaska er sjølvsagt førsteplassen, men dernest er det ikkje andreplassen, men The Leonhard Seppala Humanitarian Award, som går til den som behandlar hundane sine best og samstundes klarar å hevde seg iblant dei tjue beste.

Var han lukkeleg?

Han nådde heilt til topps i hundekøyringssporten, og det var nok ei intens glede når han la konkurrentane bak seg og kom først i mål. Elles var Seppala ein gladvær mann som gjerne slo av ein prat; han var typen til å danse heile natta, eller kle seg ut og lage ablegøyer for barn. Han var utovervend, hadde eit robust og godt humør, og eg trur han ofte kjende seg lukkeleg.

Var han eit godt menneske?

Seppala hadde eit godt forhold til dei lokale eskimoane i Nome på ei tid då rasismen mot Alaskas urfolk var vel så ille som den svarte amerikanarar opplevde i sørstatane. Han hadde sjølv, som både kven og kortvaksen mann, kjent på urettferda ved å bli stempla ut frå bakgrunn og utsjånad i staden for korleis ein oppfører seg. Det gav han sympati for dei som blei undertrykte og oversett.

Kven var han i strid med?

Seppala kom aldri over at det stod Balto på sokkelen til bronsehunden i Central Park. Han meinte at ei slik heidring heller burde ha vorte Alaskas beste leiarhund, hans eigen Togo, til del. Denne bitterheita sleppte Seppala aldri tak i. For ein mann som var kjend for ei djup forståing av dyr, er det underleg at han lét ein einskild hund ta imot slik ein vreide.

Trudde han på Gud?

Seppala voks opp i Nord-Troms, eit område prega av læstadianisme – ein strengt pietistisk og avhaldande kristendom. Kyrkjelege hendingar var viktige sosiale møteplassar i bygdene, og så godt som alle innbyggarane vedkjende seg meir eller mindre til den læstadianske læra, også av kulturelle grunnar. Seppalas forhold til Gud var privat og ikkje noko han delte med omverda. Han heldt nok på barnetrua, men i USA var han ikkje nokon ivrig kyrkjegjengar.

Kva ville han med livet?

Seppala var ein ærgjerrig og ambisiøs person. Vona om å gjera det store gullfunnet, blei aldri innfridd, men i hundekøyring nådde han heilt til topps og var regjerande meister i fleire tiår. For han var det tilfredsstillande å arbeide hardt og så sjå frukter av eigen innsats.

Typisk sitat

«Jo, da jeg kom til Alaska var jeg en av de heldige, jeg var en av dem som ikke fant gull, gud skje lov. Jeg kjenner jo en hel masse folk som virkelig fant gull, well, de ligger i graven i dag. De levde i overdådighet i noen år, spiste og drakk seg i hjel. Og her er jeg, frisk og rørig som pure ungdommen og kan ta meg en vals når som helst.» Seppala (83 år) til Nordisk Tidende 31. mars 1960.

Nina Kristin Nilsen

Nina Kristin Nilsen er forfattar, landmålar, kjemiingeniør og HMS-rådgjevar.