HISTORIE

CHRISTIANE JORDHEIM LARSEN

christiane@dagogtid.no

I mars gjorde Gyldendal det klart at forlaget ikkje vil trekkje Marte Michelets bok Hva visste hjemmefronten? frå marknaden, slik etterkomarar av motstandsfolk har kravd.

Grunngjevinga då var at dokumentasjonen og funna i boka vart oppfatta som så omfattande og viktige at utgjevinga måtte vere offentleg tilgjengeleg, trass i at det var avdekt feil, særleg om Carl Fredriksens Transport (CFT). 

CFT berga mellom 800 og 1000 flyktningar over til Sverige i 1942 og 1943 og vert i boka urett skulda for å vere driven av eit profittmotiv, noko Michelet har orsaka.

No har Reidar Mide Solberg, forlagssjef for sakprosa i Gyldendal, sendt eit brev til etterkomargruppa ved talsperson Bjørn Gjelsvik der han gjev ein statusrapport om forlagets arbeid med Michelets bok.

– Tolkingsusemje

I brevet kjem det fram at forlag og forfattar dei siste månadene har hatt ein omfattande gjennomgang av kritikken mot Michelets bok, utført av ei arbeidsgruppe i Gyldendal, leidd av Solberg sjølv.

Boka skapte offentleg debatt då ho kom ut i 2018, og hausten 2020 kom utgjevinga Rapport frå ein gjennomgang av Hva visste hjemmefronten?, der tre historikarar kritiserer Michelets kjeldebruk og konklusjonar og peikar på direkte feil i boka.

Forlagssjefen skriv i brevet at dei no har kome så langt i gjennomgangen av motboka at dei har danna seg eit rimeleg klart bilete. 

«En sentral vurdering fra vår side er at flere påstander som i motboka og av kritikere fremmes som feil, i vår gjennomgang fremstår mer som tolkningsuenigheter. Dette får selvsagt konsekvenser for videre prosess, ved at omfanget av endringer og rettelser neppe vil bli i samme omfang som kritikere ønsker eller forventer», skriv han.

Gyldendal stadfestar at forlaget vil rette feil. I ei ny utgåve av boka vil kapittelet om Carl Fredriksens Transport verte skrive heilt om.

Michelet svarar

Solberg har sett fram to milepålar for det vidare arbeidet i forlaget: Den nye, oppdaterte utgåva av boka og tilsvaret Marte Michelet har varsla at ho kjem med i tidsskriftet Prosa, som no er planlagt publisert i juni. 

«Dette tilsvaret er utarbeidet i samråd med forlaget, og med fundament i gjennomgangen vi sammen har arbeidet med. Men først og fremst er det forfatterens anledning til å komme med sine synspunkter på kritikken fremført i motboka», skriv Solberg.

Arbeidet med den nye utgåva av boka vil bli intensivert etter at Michelets tilsvar er publisert og debattert.

Forlaget har tidlegare varsla at nyutgjevinga kan kome til hausten, men vil ta ei endeleg vurdering av tidsplanen til sommaren – etter at Michelets tilsvar er publisert og debattert. 

Vil ha boka trekt

Bjørn Gjelsvik, etterkomar etter motstandsmannen Tore Gjelsvik, meiner det er bra at Gyldendal trekkjer tilbake omtalen av Carl Fredriksens Transport og flyktninglosane Alf Pettersen og Reidar Larsen, men er elles ikkje nøgd med svaret etterkomarane har fått frå Gyldendal.

Han meiner at boka for lengst burde vore trekt tilbake.

«Vi og andre har en rekke ganger påpekt at i tillegg til direkte feil, er boka gjennomsyret av ensidig, ufullstendig og uredelig kildebruk som har til hensikt å peke en vei: At hjemmefronten visste mye mer enn de siden har villet fortelle om, og at de bevisst og overlagt lot forfulgte jøder i stikken. Men det finnes ikke belegg for dette», skriv han i e-post til Dag og Tid.

«Etter forlagets sendrektighet og vedvarende forsvar for Michelets bok har vi ingen tiltro til at forlaget kan stå for en redelig og sannferdig framstilling av denne delen av krigshistorien i Norge», legg han til.

– Ikkje kritisk nok

Mats Tangestuen, medforfattar av Rapport frå ein gjennomgang av Hva visste hjemmefronten?, meiner det er positivt at kapittelet om Carl Fredriksens Transport skal skrivast om, men at det har teke altfor lang tid.

«Vi får vente og sjå kva Michelet og forlaget kjem med. Det har vore vanskeleg å få Gyldendal til å rette opp faktiske feil. Forlaget vart gjort merksam på feila knytte til Alf T. Pettersen og Carl Fredriksens Transport alt for to år sidan, men har valt å ikkje rette dei opp før no», skriv han til Dag og Tid.

Også han meiner tilnærminga i Michelets bok gjer at problema med Hva visste hjemmefronten? er mykje meir enn dette eine kapittelet. 

«Forfattaren har ikkje hatt ei kritisk nok tilnærming til eigen kjeldebruk. Forlaget skriv at det handlar om tolkingsusemje. Det vil alltid vere rom for tolkingar, men i Hva visste hjemmefronten? vert tolkingane dregne mykje lenger enn det er historiefagleg grunnlag for. Michelets kjeldebruk og kjeldetolking er ikkje kritiske nok og som oftast hypotesestadfestande for å byggja opp under hovudhypotesen hennar. Det er vår viktigast innvending mot boka, og den vonar vi no Gyldendal tek på alvor», skriv han vidare.